Tímarit Þjóðræknisfélags Íslendinga - 01.01.1940, Síða 87

FIMM ALDA AFMÆLI PRENTLISTARINNAR
65
búa til hreyfanlegt letur til bóka-
gjörðar, og að prenta frá því.
Enginn má því ímynda sér, að þess-
ari uppgötvun hafi slegið skyndilega
niður eins og eldingu af himni. Hún
átti eflaust alllangan aðdraganda.
Vissa er til fyrir því, að Kínverjar
kunnu að prenta, nokkru fyrir
Krists burð, eftir útskornum fjölum,
°g þegar á tólftu öld með hreyfan-
legum orðum. Að vísu háttar nokk-
uð öðruvísi til með kínversku en
með tungumál Vesturlanda þjóðanna.
Kínverskt letur er ekki eiginlegir
bókstafir, heldur öllu fremur tákn
beilla orða eða jafnvel hugmynda.
Þannig geta mentaðir Kínverjar,
þótt þeir tali all-ólíkar tungur, lesið
°S skilið sömu bækurnar — á sama
hátt og vér Vesturlanda menn get-
Um lesið og borið fram, hver á
sinni tungu, hinar arabisku tölur: 1,
3, 4 o. s. frv. Aftur á móti eru
v°rir bókstafir tákn einstakra hljóða,
°g þeim því raðað saman samkvæmt
eðli og hljómi hverrar tungu. Þegar
þessa er gætt, sést fljótt hvílíkur á-
vmningur var í uppgötvun hreyfan-
legs leturs til prentunar. Sæmilega
fullur leturkassi gat enst til að setja
UPP eins margar blaðsíður og þörfin
krafði. Og með því að aðskilja letrið
prentun lokinni, var hægt að
brúka það aftur og aftur, svo árum
skifti.
Eýsna löngu fyrir þennan tíma
Voru skraut-upphafsstafir og mynd-
ir skornar í tré og prentaðar í, að
bðru leyti, skrifuðum handritum,
bæði á ftalíu og Spáni. Sömuleiðis
v°ru spil prentuð eftir tréskurðar
myndum.
Næst fer að tíðkast f jala prentun-
in, sem var í því innifalin, að lista-
skrifari og dráttlistarmaður skrifaði
fyrst, eða dró, ef um myndir var að
ræða, það sem prentast átti, á gagn-
sæan pappír, sem svo var fengið í
hendur tréskurðarmanni, er límdi
það á grúfu á slétta fjöl og skar
út hverja síðu fyrir sig. Þetta var
auðvitað mjög seinlegt, og hafði
þann ókost, að væri bókin prentuð
aðeins einu sinni, urðu fjalirnar
einskis virði. Samt tíðkaðist þessi
prentun um langt skeið, og jafnvel
eftir að farið var að prenta með
hreyfanlegu letri. Voru það helst
helgirit og biblíusögur, sem mikið
var af myndum í, sömuleiðis tíma-
töflur og aðrar kenslubækur. Er
allmikið til af þeim bókum enn, og
margar þeirra með ártali, svo hér er
um engar getgátur að ræða.
Þá er og enn eitt sem lagði grund-
völlinn að notkun hreyfanlegs prent-
leturs. Bókband er eldri iðn en
prentverk, þótt hvortveggja séu nú
hliðstæð. Vissa er fyrir því, að
upphleyptir bókstafir voru höggnir
í eir og koparblending til að gylla
skrifaðar bækur, sömuleiðis skraut-
hnútar og borðar, sem mikið ber ein-
mitt á í prentun snemma á tíð. Var
því ekki nema stutt fótmál þaðan og
til stálstöppunnar, sem gerði steypu-
mót bókstafanna. Sumir halda því
að vísu fram, að leturmót hafi fyrst
verið gerð í sandstein eða þéttan
sand, en fyrir því er engin áreiðanleg
vissa.
Langvinn og uppihaldslaus þræta
hefir staðið, svo öldum skiftir, um
hverjum beri öðrum fremur heiður-
inn af uppgötvun og nothæfri fram-
kvæmd hreyfanlegs leturs. Hafa
ýmsir fimtándu aldar menn verið
tilnefndir, og nokkur rök færð