Læknablaðið - 15.10.1994, Blaðsíða 17

LÆKNABLAÐIÐ 1994: 80
365
en þó með sveigjanleika í báðar áttir. Slíkar
deildir eru ekki ýkja gamlar sem hluti af heil-
brigðiskerfinu, eða ríflega 30 ára þær elstu.
Þeim hefur fjölgað mjög á undanförnum árum
bæði í Evrópu og Bandaríkjunum. Vaxandi
þekking á heilbrigðisvanda unglinga í kjölfar
aukinna rannsókna undanfarna áratugi, ásamt
ákalli samfélagsins um aukna þekkingu og að-
gerðir vegna andfélagslegrar hegðunar meðal
ungs fólks gerir slíkar deildir nauðsynlegar. Þá
hafa rannsóknir bent til að börnum og ungling-
um sem vistuð eru á geðdeildum fyrir full-
orðna, farnist verr en þeim sem vistuð eru á
deildum sem ætlaðar eru þeirra eigin aldurs-
hójpi (1).
A Norðurlöndum og í flestum öðrum lönd-
um Evrópu eru unglingageðlækningar hluti af
geðheilbrigðisþjónustu barna. Mörkin milli
barna- og unglingageðlækninga annars vegar
og fullorðinsgeðlækninga hins vegar eru talin
eðlileg um 18 ára aldur. Barnasáttmáli Samein-
uðu Þjóðanna sem staðfestur var af Alþingi í
október 1992, skilgreinir börn upp að 18 ára
aldri (2).
Unglingar með alvarlega geðsjúkdóma eiga
heima á unglingageðdeild til 16 ára aldurs í það
minnsta. Unglingageðdeildir í nágrannalönd-
um okkar hafa í mismiklum mæli getað sinnt
aldurshópnum milli 16 og 18 ára. Danir telja
æskilegt að mörkin milli innlagna á unglinga-
og fullorðinsgeðdeildir séu sveigjanleg eftir
eðli vandans (3). í Noregi hafa aldursmörkin
við innlagnir á unglingageðdeildir verið 12-16
ár, með sveigjanleika í báðar áttir. í Noregi eru
slíkar deildir reknar á tveimur stöðum, en áætl-
að að fjölga þeim á næstu árum. Undanfarin ár
hafa fjölskyldur ungra geðsjúklinga í auknum
mæli komið inn í meðferðina með það fyrir
augum að fækka endurinnlögnum (4).
Faraldsfræðilegar rannsóknir hafa sýnt að
unt það bil 20% barna eigi við geðtruflanir að
stríða, þannig að þau myndu greinast með að
minnsta kosti eina geðgreiningu samkvæmt
bandaríska sjúkdómsflokkunarkerfinu DSM-
III-R (5). í Bandaríkjunum er talið að um 1%
barna fái nteðferð á vegum geðheilbrigðiskerf-
isins (6), en alls fái um 6% þjónustu vegna
slíkra vandamála í almennu heilsugæslunni og í
skólakerfinu. Norðmenn hafa sett sér það
markmið að geta sinnt 2% barna á hverjum
tíma innan geðheilbrigðiskerfisins, sem þýðir
tæplega tvöföldun á núverandi þjónustutilboði
(7). Þeir telja þó að 5-8% barna og unglinga
þurfi einhvers konar þjónustu vegna geðrænna
og skyldra vandkvæða.
Börn og unglingar með geðtruflanir eiga
flest við fjölþætt vandamál að stríða (8). Þó að
hefðbundin sjúkdómsgreining sé eitt mikilvæg-
asta hjálpartækið við ákvörðun um meðferð og
mat á horfum, er hún ekki nægjanleg til að
skýra vandamál unglingsins í heild. Markmiðið
með innlögn á unglingageðdeild þarf að vera
skýrt frá sjónarhóli meðferðaraðila, forsjárað-
ila og unglingsins sjálfs, og við innlögn ætti að
liggja fyrir áætlun um framhald meðferðar eftir
útskrift. I vissum tilvikum getur verið gild
ástæða til bráðainnlagna á unglingageðdeild
eins og við sturlun, alvarlegt þunglyndi, sjálfs-
vígshegðun, brátt kreppuástand og fleira.
Unglingageðdeildir eru mismunandi hvað
varðar markmið og meðferðarramma og því
erfitt að bera deildir saman (9). Annars vegar
eru almennar deildir sem taka við sjúklingum
með fjölbreytilegar truflanir, hins vegar eru
deildir sem taka aðeins við sjúklingum með
tilteknar truflanir sem þær hafa sérhæft sig í að
meðhöndla. Almennar unglingageðdeildir eins
og deildin við Landspítalann eru oft erfiðar í
rekstri og þær eiga erfitt nteð að mæta sérstök-
um þörfum allra fyrir þjónustu. Sjúklingum er
vísað á þessar deildir aðallega af læknum, en
einnig af félagsmálastarfsmönnum og skólum
(10-13). Meðaldvalartími á deildunum er frek-
ar langur. Eftir 14 ára aldurinn eru stúlkur í
meirihluta þeirra sem koma inn á deildir í Dan-
mörku (14). Taugaveiklun, hegðunartruflanir
og persónuröskun eru algengustu greiningar
við útskrift (9,10,14). Einnig er nokkuð af geð-
klofa og geðbrigðasjúkdómum (11).
Við skipulagningu á heilbrigðisþjónustu er
mikilvægt að hafa yfirsýn yfir þá starfsemi sem
fyrir hendi er og vita, hverjir nota þjónustuna
og hvers vegna. Athuga þarf hvort munur sé á
fjölda pilta og stúlkna sem leggjast inn og hvort
aldur hafi þar áhrif. Einnig þarf að athuga
lengd innlagna, sálfélagslegt álag og tíðni
helstu sjúkdómsflokkanna og hvernig þessir
þættir breytast með aldri og milli kynja. Til
þess að upplýsa þetta hvað varðar unglinga,
var athugað hvaða sjúklingar hafa lagst inn á
unglingageðdeild Landspítalans á fyrstu fimm
árum starfseminnar, hverjir vísuðu þeim á
deildina og hvers vegna, hvert þeir útskrifuð-
ust og hverjir fylgdu þeim eftir. Síðar þarf að
athuga hvað orðið hefur um þessa unglinga
með tilliti til geðtruflana og sálfélagslegrar að-