Læknablaðið - 15.10.1994, Blaðsíða 6

354
Ritstjórnarg rein
LÆKNABLAÐIÐ 1994; 80
Þáttaskil í íslenskri
heilbrigðisþjónustu
Á síðustu þremur til fjórum áratugum höfum
við íslendingar vanist þeirri hugsun að heil-
brigðisþjónustan í landinu sé með því allra
besta sem þekkist. Þetta má til sanns vegar
færa. I skýrslu Efnahags- og framfarastofnun-
arinnar — OECD, sem út kom 1993, þar sem
gerð var ítarleg úttekt á íslenska heilbrigðis-
kerfinu, kom fram að það veitti þjónustu sem
væri töluvert umfram meðallag OECD- ríkja.
Ekki er síður athyglisvert, að kostnaður hér á
landi við þessa þjónustu er um 15% lægri en
vegið meðaltal OECD- ríkjanna, þegar tillit
hefur verið tekið til þess að verð á aðföngum
heilbrigðisþjónustunnar er talsvert hærra hér á
landi (1).
Hin almenna skoðun að á Islandi sé heil-
brigðisþjónusta í besta lagi endurspeglast í há-
stemmdri 1. gr laga um heilbrigðisþjónustu þar
sem segir að allir landsmenn skuli eiga kost á
fullkomnustu heilbrigðisþjónustu sem á hverj-
um tíma eru tök á að veita (2). Hártoga má
hvað þessi setning þýðir í raun. Orðalagið gef-
ur kost á breytilegri túlkun og ef til vill þýðir
hún þess vegna ekki neitt þegar að kreppir.
Engu að síður verður að álykta að greinin sé
svo vegna þess að við lagasetninguna höfðu
menn háleitar hugmyndir og markmið.
Fræðileg þekking og tæknileg geta á sviði
lækninga hefur lengi haft burði til að gera
meira og betur en fjárveitingar til heilbrigðis-
mála í hinum svokölluðu velferðarríkjum hafa
leyft. Nú dregur enn í sundur því þekkingu op
tækni fleygir hraðar fram en nokkru sinni. Á
sama tíma eru velferðarkerfi Vesturlanda í
miklum vanda vegna tilkostnaðar, sem nú er
meiri en þau fá risið undir. Öldruðum sem eru
hlutfallslega lang stærsti hópur neytenda heil-
brigðisþjónustunnar, fjölgar mun hraðar en
þeim sem fjármagna hana. Batnandi tækni við
aðgerðir og svæfingar opnar heilum hópum
réttlætanlegan og eðlilegan aðgang að aðgerð-
um, sem áður voru taldar þeim of áhættusamar
vegna aldurs og almenns heilsufars. Tiltölulega
einföldum sjúkratilfellum verður nú æ oftar að
sinna af starfsmönnum heilbrigðisþjónustunn-
ar vegna þess að vaxandi hluti þjóðarinnar eru
einstæðingar án náinna tengsla við börn eða
aðra ættingja.
Framleiðsla heilbrigðisþjónustunnar; heilsu-
bót. líkn í þjáningu og forvarnir, geldur þess að
erfitt er að reikna hana til beinharðra peninga
nema að litlu leyti. I hörðu efnahagslegu ár-
ferði verður það viðhorf áleitið að kostnaður
við heilbrigðisþjónustuna sé eyðsla sem að
ósekju megi draga úr.
Verulegur árangur hefur náðst í sparnaði og
hagræðingu síðustu árin. Rekstrarútgjöld
sjúkrahúsanna þriggja í Reykjavík hafa þannig
lækkað um rúmar 360 milljónir króna frá árinu
1991 til 1994 á núverandi verðlagi (3,4). Ekki er
auðvelt að meta hvort þessi lækkun hefur bitn-
að á þjónustunni, en vaxandi biðlistar og aukið
álag á deildum sem taka við bráðveikum benda
þó til að komið sé að „sársaukamörkum". Á
skurðdeildum Borgarspítalans eins bíða nú
nærfellt 2000 manns eftir aðgerð (5). Fregnir af
fjárlagagerð næsta árs benda ekki til þess að
hún veiti svigrúm til aukinnar þjónustu. Þátta-
skil í íslenskri heilbrigðisþjónustu felast í því að
nú er opinbert að eftirspurn eftir því sem hing-
að til hefur talist eðlileg sjúkrahúsþjónusta er
orðin meiri en fjárveitingar leyfa.
í ljósi þess að minni fjármunum er varið til
heilbrigðisþjónustu en þekking og tækni geta
hagnýtt sér til þjónustu við sjúka, skiptir miklu
að fjármagni sé sem best varið. Þetta er sjálf-
sagt og kann að virðast einfalt, en þegar grannt
er skoðað er hér verið að fjalla um forgangs-
röðun innan heilbrigðisþjónustunnar, flókið
mál og viðkvæmt í hæsta máta.
Forgangsröðun má í stórum dráttum flokka í
tvennt. / fyrsta lagi eru læknar, annað heil-
brigðisstarfsfólk og stjórnendur heilbrigðis-
stofnana stöðugt að taka ákvarðanir um hvað
skuli ganga fyrir. I þessu sambandi reynir oft á
siðareglur stétta og siðferðisvitund einstak-
linga. íöðru lagi hafa Alþingi og heilbrigðisyf-
irvöld megináhrif á forgangsröðun með