Læknablaðið - 15.10.1994, Blaðsíða 50

394
LÆKNABLAÐIÐ 1994; 80
Saga meinafræðirannsókna
á íslandi II. 1917-1926
Ólafur Bjarnason11 Elín Ólafsdóttir2’
í fyrri grein um þetta efni (1) segir að Stefán
Jónsson læknir hafi verið skipaður dósent í
meinafræði við læknadeild Háskóla Islands frá
1. janúar 1917. Hann kom hinsvegar ekki til
landsins fyrr en í apríl það ár. Ásamt kennsl-
unni hóf hann fljótlega meinafræðirannsóknir
fyrir lækna og heilbrigðisyfirvöld. Var rann-
sóknarstofan fyrst til húsa „í kjallaraholu á
Laufásveginum f húsi Einars Arnórssonar pró-
fessors", eins og segir íminningargrein prófess-
ors Guðmundar Thoroddsen um Stefán (2). í
símaskrá er rannsóknarstofan skráð í því hús-
næði að Laufásvegi 25 árið 1917 en flutti í
Kirkjustræti 12 tveimur árum síðar, þar sem
hún fékk þrjú lítil herbergi til afnota.
í heilbrigðisskýrslum landlæknisembættisins
fyrir árið 1926 segir svo um rannsóknarstofuna:
„Stofnun þessi komst á fót 1916 er Stefán Jóns-
son dósent tók við embcetti. Var hún uppruna-
lega stofnuð vegna kennslunnar í (sic) Háskól-
anum, en vann jafnframt að allskonar rann-
sóknum, sérstaklega fyrir heilbrigðisstjórnina
og lcekna í Reykjavík. Alla tíðfram til 1926, bjó
hún við svo aumleg kjör og húsakynni, að slíkt
nmn einsdcemi, og varþað þó ekki allh'tið starf
sem hún vann meðan Stefán Jónsson veitti
henni forstöðu, þó ekki sjeu neinar skýrslur um
það“ (3).
Auk hinna merku rannsókna á Isoagglutinin
í blóði íslendinga (4,5) hefur Stefán án efa
framkvæmt ahnennar, einfaldar blóðmeina- og
meinefnafræðirannsóknir, svo sem ákvörðun
blóðrauðastyrkleika, fjöldatalningu og útlits-
greiningu blóðkorna, svo nokkuð sé nefnt en
um nákvæmari meinefnafræðirannsóknir mun
ekki hafa verið að ræða.
Urn sýklarannsóknir Stefáns eru engar
Frá '’Rannsóknastofu Háskólans viö Barónsstíg, 2,rann-
sóknastofu Landspítalans í meinefnafræði. Fyrirspurnir,
bréfaskipti: Elín Ólafsdóttir, rannsóknastofu í meinefna-
fræöi, Landspítalanum, 101 Reykjavik.
skýrslur tiltækar. Vafalaust hefur hann til
dæmis leitað að berklasýklum í uppgangi frá
grunuðum berklasjúklingum, svo dæmi sé
nefnt, en hversu umfangsmiklar sýklaræktanir
hann hefir framkvæmt er ekki unnt að fullyrða.
Um fjölda líffærameinafræðirannsókna hans
er heldur ekki vitað. í sjúkraskrám prófessors
Guðmundar Magnússonar, sem geymdar eru á
Þjóðskjalasafni, kernur fram að Stefán hefur
greint illkynja æxli með vefjarannsókn í nokkr-
um tilvikum í sýnum frá sjúklingum Guðmund-
ar. í fyrsta sinn sem slíkrar rannsóknar er getið
var um að ræða brottnám á brjóstaæxli frá 23
ára gamalli, ógiftri konu sem var vistuð á
Landakotsspítala frá 12.1. til 16.1.1920. Segir í
skýrslunni: „Histologisk rannsókn sýndi: Fi-
broadenoma invertens, ekkert er var grunsa-
mlegt quad malignitatem. “
Annað dæmi þar sem vefjarannsóknar er
getið er 46 ára ógift kona, þar sem legslíma var
skafin út og sýndi vefjarannsókn að um kirtla-
krabbamein var að ræða. Konan fékk síðan
radíummeðferð. Enn eitt tilfelli þar sem skýrt
er frá vefjarannsókn er 48 ára sjómaður með
æxli í munnvatnskirtli, vistaður á Vífilsstaða-
spítalanum frá 3.1. til 17.1.1921. Vefjarannsókn
sýndi blandæxli með engri ótvíræðri illkynjun.
Enn eitt dæmi er sextug, gift kona frá Seyðis-
firði með: „Polypus gangrenosus uteri“. Legið
var skafið og stykki send á rannsóknarstofuna.
„Rannsókn sýndi ekki malignitet". Öruggt má
telja að Stefán hafi framkvæmt vefjarannsókn-
ir á fjölda annarra sýna, bæði frá Guðmundi
Magnússyni og öðrunt skurðlæknum, enda
þótt ekki séu um það skjalfestar heimildir. Pá
hefur Stefán framkvæmt krufningar til rann-
sóknar banameina, í húsnæði Sjúkrahúss
Reykjavíkur í Þingholtsstræti, þar nteð taldar
réttarkrufningar.
Fljótlega kom í ljós að Stefán undi ekki þeim
launakjörum eða starfsaðstöðu, sem honum
bauðst. Af því tilefni skrifaði þáverandi deild-
arforseti læknadeildar háskólaráði eftirfarandi
bréf í júlí 1919: