Læknablaðið - 15.10.1994, Blaðsíða 28

376
LÆKNABLAÐIÐ 1994; 80
algengt vandamál. Talið er að getuleysi hrjái
um 7% allra bandarískra karla (2,3) og við 75
ára aldur er talið að 55% karla séu getulausir
(4). Orsakir getuleysis geta verið af ýmsum
toga og oft blandast nokkrir þættir saman (5).
Æðasjúkdómar skipa veigamikinn sess og er
orsakirnar ýmist að finna í truflun á starfsemi
slagæða eða bláæða. Einnig er oft talið að getu-
leysi megi rekja til geðrænna þátta, hormóna-
truflana, taugasjúkdóma eða lyfjanotkunar
(2,6). Á síðari árum hefur áhugi manna á þessu
vandamáli aukist. Rannsóknum á lífeðlisfræði
og meinþróun getuleysis hefur fleygt fram.
Nýlega var sýnt fram á að köfnunarefnisoxíð
(slökunarþáttur æðaþels, endothelial derived
relaxing factor, EDRF) er mikilvæg forsenda
þess að ris geti átt sér stað (7,8). Komið hafa
fram nýjar og endurbættar rannsóknaraðferðir
til að komast að orsökum getuleysis og þannig
hefur meðferð orðið markvissari (9). Nætur-
rismæling (nocturnal penile tunrescence, NPT)
skipar veigamikinn sess við greiningu á orsök-
um getuleysis (10). Á Islandi var fyrst boðið
upp á næturrismælingar og blóðþrýstingsmæl-
ingar á getnaðarlimi árið 1986. Umfang þessara
rannsókna hefur síðan farið stöðugt vaxandi.
Á sex ára tímabili, 1986-1991, voru gerðar kyn-
geturannsóknir á 282 körlum á rannsóknastofu
í eðlisfræði. Tilgangur rannsóknarinnar var að
kanna faraldsfræði og heilsufarsþætti þessa
hóps og kanna tengsl þeirra við niðurstöður
kyngeturannsókna.
Efniviður og aðferðir
Rannsóknin var afturvirk. Farið var yfir
sjúkraskrár og rannsóknarniðurstöður 282
karla, sem vísað var til kyngeturannsókna á
æðarannsóknastofu Landspítalans 1986-1991
vegna kvartana um getuleysi. Á íslandi eru
kyngeturannsóknir aðeins gerðar á þessum
stað og er hér því um heildarfjölda rannsókna á
landinu að ræða. Af þessum 282 körlum þurftu
11 að koma tvisvar og einn kom þrisvar.
Blóðþrýstingur í upphandlegg var mældur
nreð kvikasilfursmæli og í getnaðarlimi með
ljósnæmum rúmtaksrita (Vasculab Photop-
hletysmograph Model PPG-13, MedaSonics,
Mountain View, Kaliforníu). Ut frá þessum
niðurstöðum var reiknað blóðþrýstingshlutfall
milli getnaðarlims og upphandleggs, GU-hlut-
fall (penile-brachial index).
Næturrismælingar voru gerðar heima af
körlunum sjálfum með Tumistore 1424 rismæli
(Life-Tech, Inc., Houston, Texas). Mælt var
ris í eina til fjórar nætur eftir að karlarnir höfðu
fengið nákvæmar leiðbeiningar um notkun
tækisins. Skráð var hversu oft mælingin tókst
og meðalfjöldi marktækra risa á nóttu. Ris var
talið marktækt ef útslag náði að minnsta kosti
15 mm frá grunngildi og stóð yfir í 10 mínútur
eða lengur. Næturrismæling var talin eðlileg ef
fleira en eitt marktækt ris átti sér stað á nóttu.
Búseta karlanna, aldur, tilvísandi læknar,
niðurstöður blóð- og hormónarannsókna og
almennar upplýsingar um heilsufar voru skráð-
ar (blöðruhálskirtilsbólga, hár blóðþrýstingur,
sykursýki, kransæðasjúkdómur, nýrnabilun og
svo framvegis). Af þeim 282 körlum sem vísað
var til rannsóknar eru til gögn um bæði nætur-
ris- og blóðþrýstingsmælingar hjá 233 þeirra.
Samband þessara þátta við niðurstöður kyn-
geturannsókna (næturris, fjöldi risa á nóttu)
var reiknað með línulegri fjölþátta aðhvarfs-
greiningu (multiple linear regression analysis)
og lógistískri aðhvarfsgreiningu (logistic re-
gression). Munur var talinn marktækur ef
p<0,05.
Niðurstöður
Efniviður: Upplýsingar um ýmsa faralds-
fræðilega þætti þeirra 282 karla sem rann-
sakaðir voru er að finna í töflu I. Sérgreinar
tilvísandi lækna eru sýndar á mynd 1. Alls voru
gerðar 295 kyngeturannsóknir á þessum 282
körlum á sex ára tímabili, þar eð 11 þeirra
komu tvisvar til rannsókna, en einn karl þrisv-
ar.
Tæplega 60% hópsins var úr Reykjavík og
Seltjarnarnesi, en samkvæmt upplýsingum
Hagstofu íslands bjuggu í árslok 1991 um það
bil 40% íslenskra karla á því svæði. Frá ná-
grannabyggðarlögunum Kópavogi, Hafnar-
firði, Garðabæ og Mosfellsbæ, komu tæplega
15%, en nálega 18% karla búa þar. Ríflega
fjórðungur er af landsbyggðinni en þar búa
42% íslenskra karla (11).
Upplýsingar um ýmsa félagslega þætti er
einnig að finna í töflu I. Hlutfall ekkla í rann-
sókninni var 2,2%, en af íslenskum körlum eru
I, 8% ekklar. Fráskildir voru 7,5%, en hlutfall
íslenskra karla sem skilið hafa lögskilnaði eða
að borði og sæng er 4,8% (11).
Heilsufarslegir þættir eru taldir upp í töflu
II. Algengasta sjúkdómsgreining hópsins var
blöðruhálskirtilsbólga, en hjarta- og æðasjúk-
dómar fylgja þar fast á eftir. Hjá tæplega 40%