Læknablaðið - 15.10.1994, Blaðsíða 31

LÆKNABLAÐIÐ 1994: 80
379
næturrisi, jafnvel meðal þeirra sem höfðu næt-
urrismælingu innan eðlilegra marka (mynd 4).
Þegar miðað var við næturris var aldur hins
vegar sá þáttur sem sterkast forspárgildi hafði,
hlutfall getulausra karla hækkaði og næturris-
um fækkaði. Af niðurstöðum þessarar rann-
sóknar er ekki hægt að draga þá ályktun að ein
sjúkdómsgreining hafi öðrum fremur tengsl við
getuleysi af líkamlegum toga. Hins vegar er
athyglisvert að sjúklingar með Peyronies-sjúk-
dóm höfðu oftar en aðrir næturrismælingu inn-
an eðlilegra rnarka. Peyronies-sjúkdómur lýsir
sér með bandvefshnúðamyndun á getnaðar-
limi og getur þannig aflagað liminn er ris á sér
stað en veldur ekki beinni truflun á blóðflæði.
Pví kemur þessi niðurstaða ekki á óvart.
Greinilegt er að sálrænir þættir vega þungt
hjá ungum mönnum þegar getuleysi er annars
vegar, en meðal karla undir 40 ára aldri var
næturrismæling eðlileg í 73% tilfella, enda þótt
um hafi verið að ræða hóp þar sem talin var
ástæða til ítarlegra rannsókna (15). Þessi niður-
staða er áþekk því sem fengist hefur í erlendum
rannsóknum (9). Áhættuþættir getuleysis
vegna æðaþrengsla eru taldir svipaðir og
áhættuþættir æðakölkunar annars staðar í lík-
amanum, það er reykingar, sykursýki og
háþrýstingur (3). Áhugi manna á tengslum
reykinga við getuleysi hefur vaxið mjög á síð-
ustu árum. Sýnt hefur verið fram á að reyking-
urn fylgir verulega aukin hætta á æðakölkun í
aðrennslisæðum getnaðarlims í ungum, getu-
lausum karlmönnum (15). Okkar rannsókn var
afturvirk og ekki spurt sérstaklega um reyking-
ar. Af þeim gögnum sem liggja fyrir er þó ljóst
að rúmlega 35% karlanna voru reykingamenn.
Verið er að kanna tengsl reykinga við getuleysi
hér á landi í framvirkri rannsókn.
Getuleysi rneðal sykursjúkra karla er vel-
þekkt vandamál og talið er að 50-75% karla
nreð sykursýki séu getulausir eða -litlir (17-19).
í okkar rannsókn voru 17 karlar með sykursýki
og voru niðurstöður næturrismælinga hjá þeim
svipaðar og hópnum í heild og er það í sam-
ræmi við niðurstöður annarra (18). Nýlega hefur
verið sýnt fram á með dýratilraunum að í sykurs-
ýki er myndun köfnunarefnisoxíðs í æðaþeli
trufluð, en efnið er mikilvæg forsenda þess að ris
geti átt sér stað (7,8,20). Þegar eru hafnar með-
ferðarrannsóknir á efnum er valda losun á köfn-
unarefnisoxíði og lofa þær góðu (21).
í rannsókn okkar voru 12 karlar með ein-
kenni sem gátu talist grunsamleg fyrir bláæða-
leka. I þessum tilvikum er um eðlilegt blóð-
flæði til limsins að ræða, en bláæðarnar tæmast
of fljótt. Limurinn stinnist þá aðeins við rótina
en lítil þensla á sér stað yst, oft varir risið
einnig skamma stund. I okkar rannsókn voru
karlar með bláæðaleka raunar oftar með næt-
urris en aðrir (tafla III). Næturrismæling hjá
þessum hópi var þó oft á mörkum þess eðlilega
og gaf raunar vísbendingar um bláæðaleka í
mörgum tilvikum. Af þeim körlum sem rann-
sakaðir voru reyndust átta vera með leka sem
staðfestur var með sértækri bláæðamynda-
töku. Þeir fóru allir í aðgerð, þar sem megin-
bláæð limsins (vena dorsalis profunda) var
undirbundin en einnig var gerð aðgerð á einum
einstaklingi til viðbótar sem hafði mjög grun-
samleg einkenni, þrátt fyrir neikvæða rann-
sókn. Aðgerðir sem þessar voru fyrst gerðar
laust eftir aldamót, en hafa átt vaxandi fylgi að
fagna í völdum tilvikum síðastliðinn áratug.
Mönnum ber ekki fyllilega saman um árangur
aðgerða þessara, en talið er að 24-80% sjúk-
linga fái nokkurn eða algeran bata (6,22).
I þessari rannsókn voru ýmis hormón mæld
hjá þremur af hverjum fjórum körlum (207/
282). Af þeim voru 12,1% (34) með of lágt
testósterón og 2,8% með of hátt prólaktín í
blóði. í langflestum tilvikum voru hormón
aðeins mæld einu sinni, en til öruggrar grein-
ingar á vanstarfi kynkirtla er mælt með endur-
teknum mælingum (2). Nýgengi minnkaðrar
testósterónmyndunar eykst með aldri (23), en í
rannsókn okkar var meðalaldur karla með lágt
testósterón 53,5 ár, sem ekki er hærra en
meðalaldur hópsins í heild.
Stærstur hluti þeirra karla sem mældist með
lækkað testósterón var með eðlilegt gulbús-
stýrandi hormón (luteinizing hormone, LH)
(23/34; 68%). Ef um er að ræða lágt testóster-
ón samfara hækkun á LH er talið líklegt að um
sé að ræða vanstarfsemi eista (primer hypog-
onadismus). Alls reyndust fimm karlar vera
með lækkað testósterón samfara LH hækkun
(1,8%). Ef LH og testósterón eru bæði lækkuð
er talið að um sé að ræða truflun á starfsemi
undirstúku og/eða heiladinguls (secunder
hypogonadismus). Sex karlar (2,1%) voru með
lækkun á báðum hormónum, en þar af höfðu
tveir fengið hormónameðferð áður, sem kann
að skýra lækkunina hjá þeim.
í rannsókninni reyndust 10 karlar (3,5%)
vera með hækkun á eggbúsörvandi hormóni
(follicle stimulating hormone, FSH), en það