Læknablaðið - 15.09.1998, Blaðsíða 69

LÆKNABLAÐIÐ 1998; 84
683
hver vill undrast þar yfir er
veit að uppskurðar-(náskurð-
ar)-fræðin (Anatomia) hefur
uppgvötað allan þorra sjúk-
dómanna kynbreytingar. ...
A þeim stöðum er ég dirfst
hef að smíða ný nöfn drep ég
á það með færstum orðum leið-
andi fram rök þau er ég hafa
þykist til hins sama. ... Hver-
vetna hvar því varð viðkomið
fylgja þau latínsku nöfn sjúk-
dómanna tekin úr ritum hinna
nýjustu og nafnkenndustu
lækna, Callisens, Macbrides,
Blends og annarra. Bæði til
þess að skynsamir menn úti á
Islandi er nokkurt vita í lækn-
isfræði gætu samanborið
nöfnin og þar af komist að
raun um hversu hinum gömlu
tekist hefur í nafngiftunum.
Sem og að hinir er máske eigi
heyrt hafa sum þau íslensku
nöfn, eða kanske önnur í
þeirra stað er mig vanta, sæu
hvað meint er með hinum og í
annan stað fengju tækifæri til
að gefa mér vitund um þessi
mér ókenndu nöfn. ...
Enn er þess að geta að af
hinum íslensku sjúkdóma-
nöfnum sést glögglega að
handlæknislistin (Chirurgia)
er eiginlega sú er forfeður
vorir mest hafa dýrkað. Nöfn
til innan veikinda eru fá að
reikna í mót hinum útvortis.
Sömuleiðis hafa Islendingar
yfrið fá nöfn yfir kvilla þá er
eiginlega eru karl- eða kven-
kyni, sérílagi (morbi sexual-
es). Veldur það því að slíkir
sjúkleikar koma þar sjaldnar
öðrum og margir af þeim hafa
þar hvergi heyrst né sést til
nálægs tíma hvar til orsökin
liggur þeim í augum uppi er
mismun þekkja stórra staða og
landsbyggðarinnar.
Loksins vil ég æskja að þeir
af landsmönnum mínum er
hvorki brestur tíð né tækifæri
vildu kappkosta að varðveita
þau fáu konstorð (13) er hin
íslenska tunga á eftir í ýmsum
vísindategundum og allra síst
selja þau við útlendum að þarf-
lausu.“
Var nauðsyn á að íslenska
læknisfræðiheiti eins og Sveinn
Pálsson gerði og hvaða áhrif
hafði það? Svarið við þeirri
spurningu felst meðal annars í
afstöðu okkar til tungumálsins
og hvort við teljum nauðsyn-
legt að íslenskur almenningur
skilji vísindi. Látum það svar
liggja á milli hluta í bili.
Þegar orðaskrá er útbúin
felst í því samræming og stöðl-
un og hvað varðar rannsóknir
í læknisfræði, til dæmis á
sjúkdómum og sóttarfari, þá
er slíkt nauðsynlegt. í orða-
bókum er sjúkdómur sagður
óeðlilegt (sjúklegt) ástand lík-
ama eða sálar en það getur
verið erfitt að skilgreina sjúk-
dóma, ekki hvað síst á hug-
ræna sviðinu. Skilningur á því
hvað er sjúkdómur er mjög
háður ríkjandi lífsskoðunum
og þessi skilningur hefur
breyst mikið. Sjúkdómaflokk-
un er mannanna verk en án
nákvæmrar skilgreiningar
væri engin læknisfræði í nú-
tímaskilningi. Það er skylda
samfélagsins að sjá til þess að
hinir sjúlcu séu læknaðir sé
þess nokkur kostur en þá
verða læknar og yfirstjórn
heilbrigðis- og almannatrygg-
ingamála að vera sammála um
sjúkdómaflokkun. Skilgrein-
ingar og flokkanir eru því
nauðsynlegar í samfélagi nú-
tímans en jafnframt er mikil-
vægt að gleyma ekki hinni
góðu speki sem segir: „Það
eru engir sjúkdómar til, ein-
ungis sjúkt fólk.“ Hugtakið
sjúklingur felur það í sér að
mannveran er auðkennd innan
stærra félagskerfis og fyrir
lækninn er viðfangsefnið ætíð
maðurinn með öll sín líkam-
legu, geðrænu, félagslegu og
efnahagslegu vandamál.
Lýsing á sjúkdómum
Hér skulu nefnd nokkur
dæmi um orðanotkun um ein-
staka sjúkdóma úr handritum
og bókum frá árinu 1725-
1834.
Það var hald margra lækna
að sárasótt og syphilis sem
hrjáðu landsmenn fyrr á öld-
um væri sama veikin (14). í
handriti Jóns Magnússonar er
sárasótt lýst þannig:
„A líkamanum koma út
hingað og þangað sár, þar og
þar, sem jafnan flýtur af vessi,
og vilja með engu móti gróa,
og þó sum grói, koma út oftar
önnur á sama stað eða öðrum,
þar til líkaminn verður að
kalla allur hrálka með ólíð-
andi sviða og sárindum.“
Sveinn Pálsson segir eftir-
farandi um sáraveiki: (15)
„Sáraveiki, sárasótt, segja
margir að muni vera hið sama
sem fransós og vilja þar með
bevísa að hann sé hér innlend-
ur orðinn í íslandi, enn í voru
minni og ei verður því neitað,
að í Norðurlandi kalladi fólk
hann strax sáraveiki, en bæði
telur séra Oddur sáraveiki í
öðru lagi og fransós í öðru, og
síðar man ég til nokkurra er
sagt var að hefðu sáraveiki og
var það ekkert síður en frans-
ós. Ég þori því að segja, að
veikileiki sá er hinir gömlu
kölludu sáraveiki og til ná-
lægra tíma kallast þannig fyrir
norðan hefur ei verið fransós,
heldur annað hvort sambland
af holdsveiki og Skyrbjúg
(scorbutus tertii generis,
Radesyge) ellegar leifar af
gamalli kirtlaveiki (scrofula)
eður öðrum barnakaunum;
einkum þar veikileikar þessir
fara viðlíka að ráði sínu sem
fransós, læðast frá einum
kirtli til annars, ráðast á beinin