Læknablaðið : fylgirit - 01.09.1978, Blaðsíða 19

HÁLSHNYKKUR
Tryggvi Þorsteinsson
Kristján Sigurjónsson
Ásgeir B. Ellertsson
Frá slysadeild, röntgendeild og endurhæfingardeild
Medical historians two centuries from
now, will write about the primitive
society of the 20th Century and say -
"This was the age, when men killed
each other on the roads."
William R. Ghent, MD. , CM. , FRCS(C).,
FACS (4).
Þegar umferðarslys ber á góma, koma manni fyrst og fremst í hug útafkeyrslur,
bílveltur, framaná- eða hliðarákeyrslur. Aftanákeyrslur líta í fljótu bragði
sakleysislega út, og hafi menn ekki orðið fyrir því sjálfir að fá bíl á fullri
ferð aftan á sinn farkost, eða kvnnzt því óbeint eftir öðrum leiðum, eiga þeir
tæpast von á því, að meiri háttar slys geti af þeim leitt. Það er líka rétt,
að sjaldan hljótast af þeim dauðaslys eða stórkostlegar lemstranir, eins og
t.d. við "head-on" árekstrana, en býsna alvarleg meiðsli geta þó af þeim orðið.
Síðan 1972 hafa á hverju ári komið 90-100 manns á Slysadeild Borgarspítalans
vegna áverka við aftanákeyrslur. Auk mannlegra þjáninga valda þessi slys meira
og minna verðmætatjóni og verulegum útgjöldum fyrir tryggingarfélög og af þeim
100 mönnum, sem urðu fórnarlömb aftanákeyrsluslysa á 12 mánuðum á árunum 1975
og 1976, og fjallað verður um í eftirfarandi greinum, voru 69 óvinnufærir, til
samans í 2270 daga (mynd 2).
Skilgreining og söguleg viðhorf
Við aftanákeyrslur er eðli áverkans í stórum dráttum þetta: Þegar höggið skellur
aftan á bílinn, kastar sætið eða sætisbakið bol bílstjórans eða farþegans fram á
við með öðrum og miklu meiri hraða en fyrir var og veldur þvx, að höfuðið, sem
nær upp fyrir sætisbakið og heldur sama hraðamomenti (inertiu) og bíllinn hafði
fyrir áreksturinn, slengist aftur á bak með miklu afli og lendir hálsinn þannig
í ofréttingu (hyperextension).
Meiðsli þetta er því eðli sínu samkvcant, accelerations-extensions áverki (16),
og einkennist af því. Hálssveigjan getur orðið mjög mikil, og má geta þess,
að í tveimur tilvikum kom það fyrir í hópi þeim, sem fjallað verður um hér á
eftir, að gleraugu viðkomandi köstuðust í aftursæti bílsins við sveigju höfuðsins
aftur á bakfmyndir 3 og 4).
Við skyndilega sveigju fram á við, eins og fyrir kemur við framanákeyrslur,
liggur aðalhættan í því, að höfuðið kastist í framrúðuna. Sjálf sveigjan fram á
við veldur sjaldan slænum afleiðingum, enda stöðvast hún, þegar hakan nemur við
brjóst og verður hreyfingin því innan fysiologiskra narka (15).
Við accelerations-extensions áverka, er ekkert, sem stöðvar kastið á höfðinu annað
en veikbyggðir vöðvar framan á hálshrygg, það er longus capitis og l.cervicis,
scalenus vöðvarnir og að nokkru leyti breiðu hliðarvöðvamir (stemocleido-
mastoideus), ennfremur langa ligamentið framan á hálsliðabolunum, svo og festa
17