Einkaneysla 1957-1987 - 01.12.1989, Side 64

varðar færslu á vaxtatekjum og -gjöldum milli þeirra. í þjóðhagsreikningakerfi Sameinuðu þjóðanna
(SNA) er ekki gert ráð fyrir neinni leiðréttingu vegna verðrýrnunar peningalegra eigna/skulda, þ.e.a.s.
nafnvextir eru færðir til tekna og gjalda. Ef þeirri aðferð væri fylgt, mundu allar niðurstöður um
sparnað einstakra geira, sem er eitt grundvallarhugtaka í þessari uppgjörsaðferð, verða afar villandi.
Þannig yrði sparnaður skuldugra geira, s.s. fyrirtækja og opinbera geirans vantalin, en sparnaður geira
eins og heimilanna, sem eru nettó lánveitendur oftalinn. Jafnframt má nefna að á þennan mælikvarða
litið yrði sparnaður heimilanna því meiri sem verðbólga er hærri. Ástæða þessa er sú, að líta má á þann
hluta nafnvaxta, sem svarar til verðbólgu, sem einskonar afborganir (verðbætur). Afborganir eiga að
færast á fjármagnsstreymisreikning en teljast hvorki til tekna né gjalda. Þær hafa hins vegar áhrif á
sparnað þar sem nettóeign vex og að auki minnka tekjur til neyslu.
Þótt hugtakið „raunvextir“ sé nokkuð vel skilgreint sem prósentuleg ávöxtun á ári að frádreginni
verðbólgu, gildir öðru um mat á raunvaxtatekjum. Koma þar allmargar aðferðir til greina, sem gefa
mismunandi niðurstöðu. Meðferð vaxta og verðbóta í skattalögunum frá 1978 hefur í för með sér að
vaxtatekjur og -gjöld atvinnuveganna frá 1979 eru ósambærileg við fyrri ár. En auk vaxta og greiddra
verðbóta er nú öll uppfærsla lána, hvort sem er miðað við innlent verðlag eða verð erlends gjaldeyris,
færð að fullu sem fjármagnskostnaður á rekstrareikning fyrirtækja. Á móti er færð til tekna verðrýrnun
skuldanna. Sú færsla er gerð með því, að margfalda peningalega stöðu í lok síðasta árs með
verðbreytingarstuðli, sem ákveðinn er af Ríkisskattstjóra. Einn kostur þessarar aðferðar er, að hún er
einföld. Þetta er þó á kostnað nákvæmni, en nánar er um þessi mál fjallað í Atvinnuvegaskýrslum
Þjóðhagsstofnunar. Verðbreytingarstuðullinn tekur mið af meðalhækkun byggingarkostnaðar milli
ára. Hækki lánskjaravísitala eða verð erlends gjaldeyris umfram hækkun byggingarkostnaðar, kemur
mismunurinn í reynd fram sem hækkun raunvaxta á þeim lánum, sem tryggð eru með lánskjaravísitölu
eða erlendum gjaldeyri. Þá má einnig færa rök fyrir því að réttara sé að miða við hækkun verðlags frá
upphafi til loka ár. Fráviksaðferð sem margir endurskoðendur nota er byggð á greiningu á breytingu
peningalegra skulda/eigna í raun- og verðhluta. Raunhlutann má líta á sem vísbendingu um sparnað
(jákvæðan eða neikvæðan) og er hann fundinn með því að færa eignir og skuldir í ársbyrjun og -lok til
meðalverðlags ársins, en mismunur þessara stærða telst raunhlutinn. Verðhlutann má líta á sem
verðrýrnun eigna vegna verðbólgu og má draga þá stærð frá nafnvaxtatekjum og -gjöldum við mat á
raunvaxtafjárhæðum. í riti OECD Measuring the Effects of Inflation on Income and Wealth er mælt
með síðarnefndu aðferðinni. Þrátt fyrir ýmsa kosti hennar er henni ekki beitt í þeim reikningum sem
hér fylgja. I stað hennar er notuð sú aðferð að meta nafnvaxtaprósentu á grundvelli upplýsinga um
nafnvaxtagreiðslur. Raunvaxtaprósenta er síðan fundin með því að draga frá nafnvaxtaprósentu
hækkun lánskjaravísitölu. Raunvextir í krónum eru því næst reiknaðir með því að margfalda
raunvaxtaprósentuna af meðalstöðu viðkomandi eignar/skuldar.
Tilfærslur.
Aðall tilfærslna er, að þær eru greiðslur milli aðila án þess að á móti komi flæði vöru eða þjónustu,
þ.e. ekki er um að ræða „quid pro quo“ viðskipti. Tekjutilfærslur eru greiddar af tekjum greiðanda og
ganga til neyslu eða annarra útgjalda viðtakanda á sama uppgjörsári. Dæmi um tekjutilfærslur eru
beinir skattar og bætur almannatrygginga.
a. Beinir skattar.
Til beinna skatta eru taldir tekju- og eignarskattar, útsvar, sjúkratryggingargjald, sóknar- og
kirkjugarðsgjald, gjald í framkvæmdasjóð aldraðra og sértakur skattur á innlánsstofnanir. Aðrir
skattar teljast til óbeinna skatta og færast ekki í tekjureikning, en dragast frá vinnsluvirði þegar
þáttatekjur eru reiknaðar. Erfðafjárskattur telst fjármagnstilfærsla og kemur því ekki inn í tekjureikn-
ing.
b. Iðgjöld og bætur tjónatrygginga.
Eins og áður sagði eru nettóiðgjöld og bætur tjónatrygginga talin tilfærslur. Samkvæmt skilgrein-
ingu eru nettóiðgjöld að frádregnum rekstrarkostnaði tryggingafélaga jafnar bótum sé litið yfir allt
62