Sagnir - 01.06.2003, Page 11

ÞEGAR KVIKMYNDIN KOMST A LEGG
með skatta- og tollaívilnunum. Hrafn Gunnlaugsson hafði bent
á að dýrasti þáttur kvikmyndagerðar lyti að tæknilegu hliðinni
og að sama skapi nyti sá þáttur kvikmyndarinnar í engu sömu
fyrirgreiðslu og annar iðnaður í landinu. Beinar styrkveitingar
ríkisins áttu að takmarkast við listræna hhð kvikmyndagerðar
að mati Hrafns.28 Snorri Þórisson, meðframleiðandi Hrafns við
myndina Óðalfeðranna, vakti einnig athygli á þessu síðar og taldi
að vegna þessa væri fráleitt að halda því fram að kvikmyndaöld
hefði gengið í garð með stofnun Kvikmyndasjóðs: „Oll gjöld,
sem kvikmyndagerð greiðir til ríkisins eru margfalt hærri en það
sem ríkið lætur til kvikmyndasjóðs.“29
Fjársvelti og ómótað skipulag við úthlutanir var ráðandi
næstu árin í Kvikmyndasjóði en árið 1984 var sjóðnum þó
tryggður fastur tekjustofn þegar skemmtanaskattur var lagður á
bíómiða. Skipulagsleysi við úthlutanir gerði að verkum að það
litla fé sem sjóðurinn hafði á milli handanna rann til of margra
verkefna og varð því enn minna úr honum en ella. Ur því var
ekki bætt fyrr en árið 1986 þegar sú óskrifaða regla var tekin upp
að veita færri umsækjendum hærri upphæðir. Ami Þórarinsson
og Ingólfur Margeirsson hafa meira að segja haldið því fram
að fram til þess hafi Kvikmyndasjóður verið til meira tjóns en
gagns: „In fact, in this period the IFF [Kvikmyndasjóður] may
be reasonably accused of having led a large group of film-makers
directly into bankruptcy."30
Þegar skrifað er um sjóðinn og mikilvægi hans er það
reyndar oftar en ekki með þeim fyrirvara, að það hafi ekki
verið sjálfur styrkurinn sem veitti kvikmyndagerðarmönnum
kraft, heldur það að búið væri að leggja drögin að öflugri
kvikmyndagerð í framtíðinni.31 Ef það eitt að setja á stofn
fjárlítinn sjóð, nægði til að fylla kvikmyndagerðarmenn slíkri
orku sem Kvikmyndasjóður á að hafa gert, má rétt eins spyrja
hvers vegna styrkveitingar Menningarsjóðs, sem hófust árið
1972, urðu ekki til þess að fylla kvikmyndagerðarmenn þessum
sama fítonskrafti og Kvikmyndasjóður á að hafa gert sex árum
síðar? Svarið hggur í því að aðstæður höfðu breyst; nýir þættir
sem ekki voru fyrir hendi árið 1972 höfðu bæst við og gerðu
mönnum kleift að framleiða kvikmyndir.
♦ ♦ Morðsaga ♦ ♦
Fyrir 1980 voru frumsýningar á íslenskum myndum fatíðar.
Morðsaga eftir Reyni Oddsson var síðasta myndin sem var sýnd
fyrir stofnun Kvikmyndasjóðs, árið 1977. Reynir hafði marga
fjöruna sopið í kvikmyndageiranum og gerði sína fyrstu mynd
árið 1961. Morðsaga var spennutryllir sem fjallaði um reykvískan
fjölskylduföður sem fékk að súpa seyðið af því að hafa beitt
eiginkonu sína og dóttur ofriki. Myndin fékk jákvæða dóma
gagnrýnenda, þótti koma „þægilega og rækilega á óvart...“,
og hún naut ekki síður mikiha vinsælda meðal almennings, en
aUt að 70 þúsund manns sáu hana á sínum tíma.32 Þrátt fyrir
að hafa ekki elst sérstaklega vel er Morðsaga merkheg fyrir þær
sakir að hún var framleidd án nokkurs opinbers stuðnings.
Reynir hvatti þannig aðra kvikmyndagerðarmenn til dáða
með því að taka þessa áhættu, en hann gagnrýndi koUega sína
jafnframt fyrir skort á áræðni: „Að mínum dómi er varla hægt
að tala um íslenska kvikmyndagerð. Það er held ég vegna þess
að kvikmyndagerðarmenn vantar hvatningu sem aftur leiðir svo
til þess að þeir verði hræddari við að taka áhættu og hafa ekkert
aUt of mikla trú á sjálfum sér.“33 Agúst Guðmundsson, leikstjóri
Morðsaga eftir Reyni Oddsson var síðasta myndin sem var sýnd
fyrir stofnun Kvikmyndasjóðs, árið 1977.
tekur undir þetta sjónarmið og segir Morðsögu hafa verið
„sér á parti, hún er gerð fyrir stofnun kvikmyndasjóðs og
það held ég að hafi verið afgerandi punktur í umræðunni
um kvikmyndavorið.“34
Með ofangreinda þætti í huga má segja sem svo að
Reynir hafi verið fómarlamb aðstæðna; hann gerði myndina
of snemma. Hefði Kvikmyndasjóður verið stofnaður árið
1975, þegar fyrsta lagafrumvarpið um hann var lagt fram
á þingi, má telja það líklegt að mynd Reynis væri minnst
sem fyrstu mynd kvikmyndavorsins, vUji menn ríghalda í
þá röksemd að upphaf þess felist í stofnun sjóðsins. Þetta
staðfesta eftirfarandi orð Sæbjöms Valdimarssonar sem
hann reit þegar myndin var endurútgefin á myndbandi
á tuttugu ára afmæU sínu: „Menn em ekki á eitt sáttir
um hvort hún eigi að teljast fyrsta mynd vorsins góða
í þessari Ustgrein eða síðasta óháða myndin sem gerð
var. Flestir flokka hana óháða enda markaðist vorið af
þátttöku nýstofnaðs Kvikmyndasjóðs, sem stutt hefur
gerð flestra innlendra mynda síðan.“35 Með því viðhorfi
sem lýst er í þessari klausu, er gert ráð fyrir því að íslenska
kvikmyndavorið hafi ekki getað hafist án þess að ríkið
kæmi þar að. Með því er horft fram hjá öðram þáttum, tU
dæmis sjálfum kvikmyndagerðarmönnunum, og því hafnað
að frambærileg kvikmyndagerð geti verið „óháð“. Framtak
Reynis Oddssonar sannar hins vegar hið gagnstæða; það
að einhver gat hugsað sér að gera kvikmynd upp á eigin
spýtur án nokkurra fjánnuna úr opinberum sjóðum, sýnir
að vorið var komið.
A 8. áratugnum stefndi öU þróun kvikmyndageirans í
sömu átt: Mikil kvikmyndaaðsókn og tilkoma hinnar nýju
stéttar kvikmyndagerðamianna ein og sér skapaði nýjar
SAGNIR 9