Sagnir - 01.06.2003, Qupperneq 20

Þessi umræða er vel í takt við aðrar hugmyndir í samfélaginu
um líkamsstarfsemi kvenna og þá dulúð sem henni fylgir.
Hins vegar má benda á að flest áföll eða stórar breytingar í
lífi okkar skapa visst tilfmningarót. Það gerir okkur, konur
sem karla, ekki óhæfari til að taka ákvörðun. Sighvatur
Björgvinsson, þáverandi þingmaður Alþýðuflokksins vekur
einmitt athygli á þessu og spyr þingheim „hvort þungun
sé sjúkdómur eða áfall af því tagi sem skerði hæfi konu
... [til að hafa vit fyrir sjálfri sér] í þeim mæli að opinbert
vottorðavald þurfi að svipta hana sjálfræði um hvort hún
telji sér unnt að ala bam, framfleyta því og ala það upþ?“42
Sighvatur hafði greinilega kynnt sér vel umræður á Alþingi
fyrir lagasetningarnar 1935 og 1938. Hann vakti athygli á
því hve málflutningur þeirra sem töldu konur ekki hæfar til
að taka við fræðslu um getnaðarvamir á fjórða áratugnum,
væri keimlíkur málflutningi þingheims árið 1975, fjörtíu
Svava Jakobsdóttir.
ámm seinna, þegar rætt var um hvort kona væri í stakk
búin til að ákveða sjálf hvort hún gangi með og ali fóstur
það sem hún ber undir belti.43
Þeir sem vora fýlgjandi fijálsræði konum til handa
notuðu aðra tegund orðræðu, það er umræðu urn
mannréttindi, einstaklingsfrelsi, siðferði og þá vegsemd og
þann vanda að vera manneskja. Með því að gera konum
ekki fijálst að ákveða sjálfar hvort þær gangast undir
fóstureyðingu væri verið að skerða almenn mannréttindi
þeirra. Magnús Kjartansson barðist kröftuglega fyrir að fa
seinni gerð frumvarpsins færða í upphaflega mynd, meðal annars
með breytingatillögu í þá átt. Hann lagði áherslu á að með því
að hafa ákvörðunarvaldið hjá konunni sjálfri þá ykist ekki aðeins
frelsi hennar, heldur einnig ábyrgð.44
Svava Jakobsdóttir, rithöfundur og femínisti tók til máls
þann 16. apríl 1975 oggerði 9. greinina að umtalsefni sínu.45 Hún
var hlynnt breytingatilllögu Magnúsar Kjartanssonar og finnst
það lítillækkun við konur að taka frá þeim ákvörðunarréttinn.
Hún sagði að vantrú á hæfni konunnar væri komin bæði úr
hefð gyðingdómsins sem og frá Grikkjum og Rómveijum. Hin
kristna kirkja hefði sem stofnun lagt áherslu á þá trú í gegnum
aldirnar.
Athyghsverð er einnig spuming hennar um hvort að
siðferðilegur réttur kvenna til ákvarðanatöku væri ekki eins
háleitur og siðferðilegur réttur lækna og þingmanna. Með
samþykki þeirra hefur „verknaðurinn hlotið opinbera blessun,
og embættismannavaldið er hinn syndlausi endurlausnari".46
Ræða Svövu var mjög í anda hugmynda kvenréttindahreyfinga
þessa tíma. Hún sýndi fram á hve neikvæð viðhorf til kvenna,
vanmat á siðferðisþroska þeirra og hæfni, væm í raun samofin
hugsunarhætti okkar og ættu sér sögulegar rætur. Með því
afbyggði hún þann gmnn sem röksemdafærsla andstæðinga
hennar stóð á.
Afleiðittgar fóstureyðinga - fyrir komtr og samfélagið
Oftast vora afleiðingar fóstureyðinga taldar neikvæðar. Annars
vegar var talið að kona sem gengst undir fóstureyðingu hljóti
varanlegan sálrænan skaða af því. I öðm lagi hefði fijáls
fóstureyðingalöggjöf spillandi áhrif á kvenþjóðina í heild. I
þriðja lagi lýstu sumir þingmenn áhyggjum sínum af því hvernig
þjóðfélaginu myndi hraka og holskefla fóstureyðinga skyfli yfir ef
þær yrðu lögleiddar án mikilla takmarkana.
Sigurlaug Bjamadóttir lagði áherslu á áhrif fóstureyðingar
á konuna sjálfa.47 Hún vitnaði í bók Tove Ditlevsen, Gift, þar
sem skáldkonan lýsir hugarangri sínu og eftirsjá eftir baminu
sem aldrei varð. Sigurlaug lýsti einnig yfir þeirri skoðun
sinni að eftirsjá og hugarkvöl konu væri í samræmi við hve
veigamiklar ástæður lágu að baki ákvörðun hennar um að fara í
fóstureyðingu. Þeim mun veigameiri ástæður, þeim mun minni
hugarkvöl. Þetta sjónarmið helst vel í hendur við þá skoðun
Sigurbjargar og mun fleiri þingmanna að við þessa rýmkun
löggjafarinnar yrði „fjandinn laus“ og konur, sérstaklega ungar
stúlkur, myndu flykkjast í fóstureyðingar. I þessum viðhorfum
má greinilega sjá enduróm þeirrar hugmyndafræði sem Svava
Jakobsdóttir hafði áður rakið aftur til gyðingdómsins og Grikkja
um hið synduga eðli konunnar. Með félagslegu aðhaldi er
taumhald haft á því. Enn em það konur sem em uppalendur og
„ffamleiðendur” nýrrar kynslóðar. Þama er komin síðasta og ef
til vill mest spennandi hugmyndin um afleiðingar þess að rýmka
fóstureyðingalöggjöfma. Hvorki meira né minna en heill og
framtíð þjóðarinnar liggur þar undir.
♦ ♦ Niðurstöður ♦ ♦
Ljóst er að fóstureyðingaumræðurnar endurspegluðu vel átök
um stöðu og hlutverk kvenna í samfélaginu. Hin hefðbundna
sýn á konur sem mæður, húsmæður og uppalendur barna var
mjög ráðandi. Ekki virðist ýkja mikifl munur á hugmyndum
um hlutverk kvenna á fjórða áratugnum og þeim áttunda. Þegar
18 SAGNIR