Sagnir - 01.06.2003, Blaðsíða 56

Gagnrýni Stundarfriðar á lífshætti nútímamannsins byggist á siðferðilegum rökum. Gegn hinni banvænu, kaup- og tæknivæddu nútíð er haldið fram hugmynd
um óbrengluð lífsgildi fýrri tíma, með sínum einfaldari, frjórri og lífvænni samfélagsháttum
♦ ♦ Niðurlag ♦ ♦
Módernismi og nýraunsæi eru á margan hátt andborgaralegar
stefnur þótt þær gangi mislangt í þeim efnunt og stílbrögð
og framsetning þeirra sé ólík. Þær komu báðar upp á
yfirborðið í aukinni borgarnrenningu eftirstríðsáranna
og tókust á við og gagnrýndu stöðu einstaklingsins í
steinsteyptu og tæknivæddu borgarsamfélagi samtíðarinnar.
Þó að báðar stefnurnar hafi staðið í gagnvirku sambandi
við samfélagið og hræringamar innan þess eru þau tengsl
meira áberandi þegar horft er til nýraunsæisstefnunnar og
þeirra samfélagsbreytinga sem urðu með hinni svokölluðu
‘68-kynslóð. Auk viðtekinnar samfélagsgagnrýni þá snérist
módernisminn ekki síður um fornrbyltingu á frásagnarstíl
þótt vissulega séu engin skýr skil þar á ntilli, því hluti
gagnrýninnar felst einmitt í hinni kaótísku framsetningu.
Með komu módernismans náðu ýmsar stefnur innan hans
loksins til Islands en hvort sem litið er til bókmennta eða
leiklistar náði hann aldrei til fjöldans. Öðru máli gegndi
um nýraunsæið. Þegar nýraunsæ áhrif stóðu í hvað mestum
blóma skilaði það sér í mikilli grósku í bókntenntum og
leiklist. Grósku sent byggðist ekki síst á þátttöku og
undirtektum alntennings.
En hver er arfleið þessara menningartilrauna 7. og
8. áratugarins í íslenskri menningu? Auðvitað er erfitt
að meta áhrif þeirra þegar horft er til lengri tíma. Báðar
Qöruðu þessar stefnur út með breyttu umhverfi í listum og
santfélagi og raunar stóð blóntaskeið ntódernísku skáldsögunnar
aðeins yfir í örfa ár. Formbylting módernistanna hafði
tvímælalaust mikil áhrif á þróun íslensku skáldsögunnar, blés í
hana lífi, og strax á 9. áratugnum mátti greina sterk módernísk
áhrif innan hefðbundinnar sagnagerðar. Frásagnaraðferð
nýraunsæishöfundanna var raunar ekki byltingarkennd og mjög
í anda íslenskrar raunsæishefðar. Nýjungar þeirra fólust fyrst og
fremst í róttækari efnistökunt með endurskoðun og endurmati
á félagslegu raunsæi í skáldskap, ekki síst með tilliti til borgar-
og tæknisamfélagsins. Kannski má segja að menningartilraunir
módernista og nýraunsæissinna hafi náð losa um eða brjóta upp
þá formhefð sem var til staðar í bókmenntum og leiklist, þótt
nteð ólíkunt hætti væri.
♦ ♦ ♦
54 SAGNIR