Nýtt Helgafell - 01.12.1958, Blaðsíða 64

150
HELGAFELL
fá samvizkubit, þá þarf hann ekki annað en
bera vanrlkvæði sín upp við áróðursskrif-
stofuna. Of ef málið reynist vera viðkvæmt.
þá fær hann að heyra svarið heima hjá sér.
Þeir eru fáir, sem gera sér fulla grein fyrir
því, að sú harðstjórn og kúgun, sem felst
í kenningunni um að tilgangurinn helgi
meðalið, hlýtur að vera banvæn, jafnvel hin-
um helgasta tilgangi. Auk þess er það auð-
vitað hrein blekking að halda því fram, að
ef maðurinn er færður niður á það svið, að
hann verði að vélrænu tæki eða hráefni,
þá geti það nokkru sinni tryggt hamingju
hans.
Vart er hægt að hugsa sér dapurlegri
feril nokkurs manns en þess, sem hefir
verið ofsóttur og gerzt síðan sjálfur of-
sóknarmaður annarra. Hér langar mig til þess
að minnast á óhugnanlegt bréf, sem Simone
Weil ritaði Georges Bernanos um vorið 1938
og fjallaði um spænsku borgarastyrjöldina.
Magnþrunginni ákæru Bernanos, þessa kaþ-
ólska konungssinna, gegn æðisgengnum aðför-
um Francos við að bæla niður andstöðu gegn
sér á eyjunni Majorca, var svarað með
angistarfullri játningu hinnar byltingarsinn-
uðu menntakonu, er þá barðist sem sjálfboða-
liði í flokki 'með lýðveldissinnum. Þetta bréf
var fyrst birt fyrir skömmu. Það lýsir
hryllingi viðkvæmrar konu yfir því tilgangs-
lausa blóðbaði, sem fylgdi þessum atburðum.
En hún varð jafnframt vitni að öðru, sem
hafði ennþá dýpri og sárari áhrif á hana.
Það væri erfitt að finna hjartahreinna vitni,
eða öllu ljósara dæmi og valdari kringum-
stæður.
„Ég hef aldrei (skrifar hún), hvorki meðal
Spánverja né Frakka, sem hingað eru komn-
ir til þess að berjast eða til þess að skemmta
sér (þeir síðarnefndu eru margir hverjir
dapurlegir, meinlausir menntamenn), rekizt
á nokkurn, sem hefur látið í Ijós andstyggð
eða viðbjóð á ónauðsynlegum blóðsúthelling-
um eða aðeins samúð með fórnarlömbunum,
ekki einu sinni í einkaviðtölum. Þú talar um
ótta. Já, óttinn hefur átt sinn þát.t í þessum
manndrápum; en ég var þar og fékk ekki
séð, að hann gæti átt eins mikinn þátt í þeim
og þú vilt vera láta. Menn, sem virðast vera
hugrakkir, geta lýst því með hlýju brosi á
vör yfir málsverði með vinum sínum, hvernig
þeir fóru að því að drepa presta og „fasista“
— orð, sem hefur mjög teygjanlega merkingu.
Sú tilfinning, sem sótti á mig við þetta, var
á þá lund, að hvenær sem einhver flokkur
manna er útlægur ger af einhverju veraldlegu
eða andlegu valdi, og honum hrundið út fyrir
endamörk venjulegs samfélags, þá finnst manni
það ofur eðlilegt, að slíkir menn séu drepnir.
Þegar maður veit, að óhætt er að fremja
manndráp án nokkurrar áhættu eða refsingar
eða ásökunar, þá drepur maður; eða maður
að minnsta kosti brosir örvandi til þeirra,
sem gera það. Ef maður finnur til einhvers
ógeðs fyrst í stað, þá felur maður það, kæfir
það af ótta við að mann skorti á þor og
karlmennsku. Þetta virðist fela í sér einhverja
örvun eða ölvun, sem enginn fær staðizt nema
sá sem býr yfir því viljaþreki, er ég verð að
telja með öllu einstakt, þar sem ég hef enn
ekki orðið vör við það hjá einum einasta
manni. Þvert á móti hef ég séð ódrukkna
Frakka, sem ég hef ekki áður haft fyrirlitn-
ingu á — menn, sem af eigin hvötum hefðu
aldrei látið sér koma til hugar að stytta
nokkrum aldur — steypa sér af augljósri
áfergju út í þetta blóði drifna andrúmsloft.
Allt markmið, allur tilganur baráttunnar
þurrkast lit við slíkt andrúmsloft, því allur
tilgangur hlýtur að miðast við það, sem
fjöldanum er til góðs, það sem manninum
getur orðið til góðs; og mannleg vera hefur
ekki lengur neitt gildi.“
Og bréfinu lýkur hún þannig: „Maður liefur
för sína sem sjálfboðaliði, tilbúinn til að færa
fórnir, en kemst svo brátt að raun um, að
maður er einungis þátttakandi í styrjöld
málaliða, þar sem höfð er í frammi mikil og
óþörf grimmd.“
Auðvitað eru til svo heimskir menn, að
þeir reyni að vísa þessu bréfi Simones Weils
frá, með þeirri skýringu, að það sé ekki annað
en uppgjöf; en sú uppgjöf hafði þegar átt
sér stað, hún var gengin á undan, alveg eins