Nýtt Helgafell - 01.12.1958, Blaðsíða 69

BÓKMENNTIR
155
tvímælalaust heimspekilega og andlega undir-
stöðu í bókmenntir okkar, og þess vegna er
svo mikil hætta á, að þær, sem eru að miklu
lcyti leikmannslist, tómstundalist, leysist upp
í lýriska mærð eða endalausar frásagnir af
fátæklegum atburðum úr þjóðlífinu, þar sem
sneitt er auðveldlega hjá öllum átökum við
tilverunnar rök. Alltof mikið af þeim bókum,
sem við gefum út. árlega, eru einungis einnar
víddar, er svo má til orða taka, þær cru
allar á lengdina, en skortir bæði dýpt og
breidd.
Enginn skilji orð mín svo, að ég haldi fram
þeirri skoðun, að allar bókmenntir hljóti að
vera heimspekilegs eða andlegs eðlis, vits-
munalegs eða trúarlegs, en ég hygg, að sagan
sýni, að bókmenntaleg hefð heillar þjóðar
geti ekki þrifizt til langframa án slíks jarð-
vegs, heldur flosni upp og deyi. Sem betur
fer eru ýmsar undantekningar.
Höfundur Njálu (Menningarsjóður) er rit-
gerðasafn eftir Barða Guðmundsson, og hafa
Skúli Þórðarson og Stefán Pétursson séð um
útgáfuna. Stefán ritar auk þess inngang, er
liann kallar Hin nýja Njáluskoðun. Það er
mikill greiði að fá í einu lagi Njálurannsóknir
Barða, og frágangur þeirra hér er útgefendum
til sóma. Auk þess er útgáfan eðlilegur virð-
ingarvottur við minningu höfundarins, hins
sérkennilega og hugþekka manns og frumlega
sögugagnrýnanda, sem lézt fyrir rúmu ári
síðan. Engin leið er að lýsa þessum ritgerðum
í stuttu máli, né niðurstöðum Barða, enda
verður bókarinnar nánar getið síðar. Má og
vænta, að nú líði ekki á löngu, áður en þessar
rannsóknir lians og aðrar verði teknar til
rækilegri athugunar af sérfræðingum heldur
en hingað til. Mörgum aðdáendum höfundar,
a. m. k. leikmönnum í söguskoðun, hefur virzt
ofmikil þögn og tómlæti ríkja um kenningar
hans, en það er hins vegar sannast mála, að
til þess að leggja dóm á þær, þarf í raun og
veru jafnvíðtækar rannsóknir og Barði gerði
sjálfur. Þær verða auk þess flestar hvorki
„sannaðar“ né „afsannaðar“, heldur aðeins
gerðar líklegri eða ólíklegri. ITeimildagagnrýni
af því tagi, sem Barði beitti, hefir öðru hverju
ranglátlega fengið á sig óorð fyrir misnotkun
í höndum sérvitringa (sbr. t. d. alla þá, sem
viljað hafa „sanna“ með textarannsóknum,
að Ieikrit Shakespeares væru eftir Francis
Bacon eða aðra). Vera má, að Barði hafi stund-
um leiðzt út í öfgar (ég er ekki dómbær á
það, að svo komnu). Hitt er augljóst a. m. k.,
að frá flestum þeim áfangastöðum í íslenzk-
um söguskýringum, sem Barði stefndi ótrauð-
astur manna að, verður aldrei snúið alla leið
til baka.
Fyrra bindi af heildarútgáfu af ljóðaþýð-
ingum Magnúsar Ásgeirssonar (Helgafell) er
komið út í umsjá þess manns, sem bezt mátti
til útgáfunnar treysta, Tómasar Guðmunds-
sonar. Bókin hefir einnig að geyma frumort
æskuljóð Magnúsar, Síðkvöld. Magniis Ás-
geirsson var ofmikið skáld til þess að hann
þýddi allt jafnvel, en enn sem fyrr hlýtur það
að vekja furðu þess, sem tekur sér fyrir hend-
ur að lesa þýðingar hans samfellt, hve mikla
fjölbreytni er að finna í kvæðavali og með-
ferð kvæða. Mesta furðu vekur þó öryggi
Magnúsar og vald hans á frumtextum kvæð-
anna, ef þeir eru bornir saman við þýðing-
arnar, og þess gætt, hve persónulegt skáld
Magnús var sjálfur og hve strangar reglur
hann hefur sett sér um meðferð íslenzkunnar.
Nákvæmni hans er allt að því ótrúleg og
ekki sízt þeim, sem eitthvað hafa reynt að
þýða sjálfir. Fyrsta skylda þýðanda er sið-
ferðileg, og hún er sú að þýða „rétt“. Ég
efast um, að nokkur íslenzkur þýðandi fyrr
né síðar hafi fylgt ])essari reglu jafnstranglega
og Magnús. Engu að síður bera þýðingarnar
svo sterkan heildarsvip, að lesandinn fer
bráðlega um hugsa um þessi kvæði eins og
þau væru eftir eitt skáld — eitt mikið skáld.
Skáldsaga Guðmundar Daníelssonar, Hrafn-
hetta (ísafold), styðzt við Scwartzkopf-málið
og ber, eins og fyrri sögur höfundar, vitni um
milda, en dálítið yfirborðslega hæfileika. Ég
nota ekki orðið yfirborðslegur til að gera
lítið úr þessum hæfileikum, heldur til að að-
greina þá frá öðrum og benda á, að Guð-
mundur virðist ekki þekkja takmörk sín. Hann
hefir til að bera hugkvæmni, dramatíska til-