Nýtt Helgafell - 01.12.1958, Blaðsíða 15

ÞORSTEINN ERLÍNGSSON
101
vits undir merki ranginda og misferla og
leiki sér að því að bíta höfuðið af skömm-
inni.
Þó að Þorsteinn Erlingsson lifði ekki
þessi miklu aldahvörf, komst hann ekki
hjá því að reka sig einstöku sinnum á
það sjálfur, að honum hafði skjátlazt í
hugmyndum sínum um það, sem hann í
bili hugði til fyrirmyndar. Svo var t. d. í
kvæðinu um Vestmenn. Þegar honum gafst
tækifæri til þess að skyggnast ofurlítið inn
í þjóðfélag Bandaríkjanna, varð honum
Ijóst, að það var ekki sú paradís frelsis og
jafnréttis, sem hann hafði séð í hillingum,
þótt þar væri hvorki konungur, aðall né
þjóðkirkja. En hann lét kvæðið samt ekki
fyrir róða. Hann vissi, að hann hafði talað
af einlægni, þegar hann orti það, og hvað
sem hugmyndunum um Ameríku leið, þá
fannst honum öll ádrepan í því til Norður-
álfunnar standa í jafngóðu gildi eftir sem
áður.
Þessu megum við ekki gleyma, ef við
eigum að lesa ádeilukvæði Þorsteins rétt
og meta þau að verðleikum. Þar varðar
ekki mestu, hvernig hann hugsaði sér hina
umbættu veröld í einstökum atriðum eða
hvað honum fannst standa sér næst og
veia brvnast að rísa á móti, heldur sjálfur
uppreisnarandinn, djörfungin, sannfæring-
arhitinn. Það væri að brjóta beint á móti
anda þessara kvæða, láta þau fjötra í stað
þess að leysa, ef við ætluðum að finna í
þeim sígildar niðurstöður um einskorðaða
skipun allra mála. En þau eggja til þess að
athuga og spyrja: á móti hverju er okkur
og nú skyldast að rísa? í þessu ljósi verð-
um við að líta á kvæði eins og Skilmálana,
þar sem boðuð er uppreisn gegn öllu og
öllum, en hverjum lesanda í rauninni sjálf-
um látið eftir að gera sér grein fyrir, hvar
honum finnist skórinn kreppa verst og
hverju oki liann þurfi helzt af sér að
hrinda. Um slíkt er ekki unnt að setja
reglur, sem eiga við allt og alla. Lífið
væri brotaminna en það er, ef lvgin og
ranglætið kæmu alltaf til dyranna í sömu
gömlu og slitnu flíkunum. En þau kunna
sannarlega að tolla í tízkunni. Það getur
t. a. m. verið nógu vandasamt að þekkja
sundur öryggi og kúgun, þangað til svo
langt er komið, að við náum ekki andan-
um í fangi allrar þessarar blessaðrar um-
hyggju fyrir velferð okkar. Og það má í
nafni jafnréttis og jafnaðar stýfa svo
hvern brumhnapp og vaxtarbrodd, sem
teygja sig í hærra lagi í átt til Ijóssins, að
korka komi í allan skóginn.
Þessum vanda hvers tíma, hverrar kyn-
slóðar, hvers einstaklings, því sem innst
og dýpst vakti fyrir honum, hefur Þor-
steinn Erlingsson lýst allra bezt í Bókinni
minni: að sjá með eigin augum, hugsa upp
á eigin spýtur, láta ekki gera sér sjón-
hverfingar, heyja sér frelsi til að leita þess,
sem hver maður getur fundið sannast og
réttast, vera sjálfum sér trúr. Þar er ekki
um tilteknar skoðanir að ræða, hvorki þær,
sem helgaðar eru af erfðum og hefð, né
hinar, sem hrópað er liæst um á torgum
og gatnamótum, heldur einlægar skoðanir,
sem reistar eru á eigin athugun og raun.
Þetta er hörð kenning, en það er sjálft
aðal þess að vera lifandi manneskja. Það
kostar ekki minna. Og það eru örðugustu
kröfurnar, sem úreldast sízt. En — hvort
við nú erum nær þessu takmarki eða fjær
en á Þorsteins dögum, hvort okkur er nú
gert auðveldara eða erfiðara að sækja í
áttina að því, — það verður hver ein-
staklingur að gera sjálfur upp við sál sína
og samvizku.