Nýtt Helgafell - 01.12.1958, Blaðsíða 10

SIGURÐUR NORDAL:
Þorsteinn Erlingsson
Rœða flutt á aldarafmœli 27. september 1958
I.
Hvað sem örlagadísirnar hafa þulið vfir
vöggu sveinsins, sem fæddist á þessum
mánaðardegi fyrir hundrað árum að Stóru-
mörk undir Eyjafjöllum, þá er víst, að þeg-
ar Þorsteinn Erlingsson kom til Reykjavíkur
haustið 1876, átján ára gamall, voru tveir
af spámönnum þjóðarinnar vissir um, hvað
úr honum œtti að verða. Þeir Steingrímur
Thorsteinsson og Matthías Jochumsson
höfðu haft spurnir af því, að austur í Hlíð-
arendakoti í Fljótshlíð væri gáfaður pilt-
ur, sem væri svo vel skáldmæltur, að
mikils mætti af honum vænta, ef hann
hlyti þá menntun, sem hæfileikum hans
væri samboðin. Þeir notuðu tækii'ærið, er
þeir voru á ferðalagi um Suðurland sum-
arið 1876, til þess að skoða Þorstein, og
leizt svo vel á hann, að þeir buðust til
að gieiða götu hans til skólanáms. Og svo
að tekin væru af öll tvímæli um það, að
hér væri verið að ala upp skáld, fengu þeir
þriðja þjóðskáldið, Benedikt Gröndal, í lið
með sér til þess að búa Þorstein undir
latínuskólann. Gröndal hefði ekki verið
sjálfum sér líkur, ef honum hefði ekki
fundizt þetta framtak þeirra Steingríms
og Matthíasar hálfkátlegt í aðra röndina,
enda lét hann þess getið við þennan nem-
anda sinn í fyrstu kennslustundinni, að
hann talaði aldrei um skáldskap og um
þess háttar efni væri miklu betra að tala
við hin skáldin.
Þorsteinn Erlingsson komst klakklaust,
og án þess að nokkuð sögulegt gerðist,
fyrstu áfangana á menntabrautinni, var
tekinn í lærða skólann 1877 og lauk þar
stúdentsprófi sex árum síðar. Hann sótti
ekki námið af sérstöku kappi, en lét hvorki
skáldskapinn né Reykjavíkur-sollinn leiða
sig í þær freistingar, að hann flosnaði upp
frá lærdómnum eins og Kristján Fjalla-
skáld, sem einmitt hafði verið settur í skóla
á sinni tíð með svipuðum forsendum. Samt
orti Þorsteinn talsvert á þessum árum —
og býsna vel. Eg veit ekki, hvernig það er
nú á dögum', en í mínu ungdæmi mátti
heita, að hvert mannsbarn á Islandi kynni
sum af þeim kvæðum: Þú stjarna mín við
skýja skaut — IIve glöð er vor æska, hve
létt er vor lund — Nú blika við sólarlag
sædjúpin köld. En einhvern veginn var
það svo, að annaðhvort hugsaði fólk
sjaldnast um, eftir hvern þessir vinsælu
söngtextar væru, eða því fannst þeir varla
vera eftir þann sama Þorstein, sem það
þekkti af síðari kvæðum hans, — enda tók
hann sjálfur ekkert af þessum æskuljóð-
um sínum í Þyrna.
Það var ekki fyrr en Þorsteinn hafði
lesið lögfræði í fjögur ár í Kaupmanna-
höfn og að því er virtist látið allan skáld-
skap lönd og leið, sem nýtt kvæði eftir
liann varð heyrinkunnugt. Það var prent-
að sérstakt og sungið í tilefni aldarafmælis
Rasmusar Kristjáns Rasks í íslendinga-
félagi 24. nóv. 1887. Síðan Jón Ólafsson
birti Islendingabrag og varð landflótta fyr-
ir, hafði ekki orðið annar eins hvellur út
af neinu íslenzku kvæði. Það munaði mjóu,
að Finnur Jónsson, formaður félagsins,
missti fyrir bragðið kennarastöðu sína við
háskólann, enda var leikurinn einkanlega
til þess gerður af þeim löndum hans, sem