Nýtt Helgafell - 01.12.1958, Blaðsíða 72

158
HELGAFELL
orð, sem flvtja okkur dóm söguritarans um
])ersónuleika þeirra.
Undantekningarnar koma, þar sem lista-
menn fjalla um hinar fornu hetjur, svo sem
í íslendingasögum, og Jón Espólín á köflum.
Sama er að segja um hinar beztu sjálfsævi-
sögur og nokkur hinna beztu bréfa, sem birt
liafa verið. En hitt er satt bezt að segja, að í
meginþorra þeirra fjölmörgu ævisagna, sem
]>rentaðar hafa verið á íslenzku, eru það hug-
tök, en ekki mannlegir eiginleikar með öllum
þeirra ótrúlegu skrýtilegheitum, sem höfund-
arnir hafa hengt á beinagrindur ártalanna.
Valtýr Stcfánsson hefir bjargað einkenni-
legum og skemmtilegum verðmætum fyrir
íslenzka mannfræði. Hann hlýtur oft að hafa
átt aunríkt á þeim árum, sem hann var að
gera Morgunblaðið að mesta fréttablaði lands-
ins og hlutfallslega útbreiddasta blaði í heimi.
Samt gaf hann sér tíma til þess að taka tugi
manna tali og spyrja þá um það, sem alla
langaði til að vita, bæði um fólkið sjálft og
aðra, sem horfnir voru af sviðinu, en viðmæl-
endur Valtýs höfðu þekkt.
Um þorrann af þessu fólki myndum við
ckki vita annað en það, að það hafði augu
og nef, munn og eyru eins og annað fólk, ef
Valtýr hefði ekki kynnt okkur fyrir því. Nú
eru þetta orðnir góðkunningjar okkar, sitja
og rabba við okkur um stund á kvöldin eða
drekka með okkur kaffi á sunnudögum. Og
er það ekki dásamlegt, að úr þessum vinahópi
getum við fengið heimsókn þess eða þeirra,
sem við helzt kjósum, einmitt þegar okkur
sjálfum hentar það bezt?
Viðtöl Valtýs eru skrifuð í flýti og ein-
kennast ekki af því, sem venjulega er talið
stílsnilld. Oft finnst manni, að minni fljóta-
skrift. hefði getað gert setningu liðlegri eða
fallegri. Samt eru þau listaverk, en það liggur
í allt öðru.
List Valtýs liggur í því, að hann fær fólk,
sem hann hittir, til þess að tala eðlilega; þótt
við vitum, að sumt af því hefir hann aldrei
séð áður, er auðheyrt, að því finnst það vera
að rabba í góðu t.ómi við gamlan kunningja,
alveg tilgerðarlaust. Sjálfur liverfur hann í
samtölunum, það kemur aldrei fyrir, að liann
sé að ota sjálfum sér eða skoðunum sínum
fram.
Það cr vant á milli að velja, hvert sé
skemmtilegast eða minnistæðast af viðtölum
Valtýs. Ég get þó ekki stillt mig um að nefna
viðtölin við Eyjólf Landshöfðingja og Tómas
Guðmundsson í bókinni, sem kom út í fyrra
(Þau gerðu garðinn jrægan). Af 50 viðtölum
í bókinni, sem nú er komin, nefni ég og aðeins
örfá.
Frú Ingibjörg Jcnsdóttir var bróðurdóttir
Jóns Sigurðssonar og dótturdóttir Björns
Gnnnlaugssonar. Viðtalið við hana er eitt
hið lengsta í bókinni, en alltof stutt. Hún
bætir mörgum nýjum dráttum í þá mynd,
sem við gátum áður gert okkur af hinum
þjóðkunnu venzlamönnum hennar og öðrum
samtíðarmönnum. En þar að auki er gamla
konan svo skcnnntileg, að flesta lesendur
hlýtur að sögulokum að langa til að spyrja
hana, hvort þcir megi ekki koma bráðum
aftur í heimsókn með Valtý.
Frá því ég man eftir mér þekkti ég Pétur
Iljaltested, úrsmið og bónda á Sunnuhvoli.
Eg vissi, að hann gat verið spaugsamur og að
hann skýrði eina af kúnum sínurn Sigrúnu
og sýndi þar með áhrif bókmenntanna á bú-
skapinn. En án Valtýs hefði ég aldrei komizt
að því, hve merkilegur maður þessi gamli
vinur minn var, — og nú segi ég mönnum
ekki meira um viðtal hans við Pétur á Sunnu-
hvoli.
Það er einkenni á viðtölunum, live vel Valtý
tekst að ná anda og orðalagi þess, sem hann
talar við, þótt það séu hinir ólíkustu menn.
Ilafliði gamli í Mýrarholti talar, áttræður og
hálfblindur, með galgopalegum söknuði um
áratuga fvllerí, sem nú er liðið hjá. IMagnús
Sigurðsson vill heldur lána út á lifandi menn
en þorskinn í sjónum, og Sigurður Kristjáns-
son bóksali kemur því upp, níræður, að fyrsti
víxillinn, sem Landsbankinn keypti, var til
bókaútgáfu.
Það má nefna eitthvað skemmtilegt úr
hverju viðtali. En maður saknar þess, að
Valtýr skuli aldrei liafa „talað við sjálfan sig“,
því að hann má ekki sleppa þannig, að hann
fái alltaf að spyrja, en þurfi aldrei að svara.
Bækur Valtýs eiga að koma út í ódýrum
vasaútgáfum á borð við þær, sem Ilelgafell
og ísafold hafa hafizt handa um. Þá getur
hver unglingur eignazt þær, og fólkið, sem
Valtýr talaði við, getur orðið okkur kær-
komnir ferðafélagar utan lands og innan.