Helgafell - 01.12.1955, Qupperneq 58

56
HELGAFELL
Eg veit það ekki. En ég hygg, að það sé alþjóðlegt fyrirbæri, sem hófst með
heimsstyrjöldinni fyrri, að hugblær fólksins hefur þokazt æ lengra og lengra
niður á fremur áskáldlegt flatlendi.
Ekki kemur mér samt til hugar, að þessi niðurför sé sprottin af ellihrörnun
í mannkvninu. Mannkynið hefur ekki einu sinni náð afdjöflunaraldrinum enn-
þá. En öll menning er á hreyfingu, hvorki í láréttri né lóðréttri línu, heldur
í öldum og öldudölum, eins og lífið, sem skapar hana, og þetta, sem hófst
með heimsstyrjöldinni fyrri, er aðeins útsog ákveðins menningartímabils, og
samtímis má sjá byrjun að risi nýrrar menningaröldu.
Hreyfiöfl þessa útsogs er hin geysihraða framvinda tækninnar, yfirráð gír-
ugra og andlausra auðkýfinga á tæknisköpuninni og áhrif þeirra á þróun þjóð-
félagsmálanna og andlegt líf fólksins. Þetta ástand skapar fólk með mikla
tæknileikni, en litlar hærri sálargáfur, og það er ekki aðeins í daglega lífinu,
sem þess sjást glögg merki, heldur og í bókmenntum og listum þessa tímabils.
Þarna held ég, að hundurinn liggi grafinn hjá oss Islendingum, en ekki í stuðl-
um og höfuðstöfum.
Það er sennilega engin von um að þessu útsogi ljúki fyrr en sú breyting er
orðin á þjóðfélagsháttunum, að tæknin er komin undir yfirráð almennings og
tekur að skapa honum góða afkomu, lífsöryggi og lausn frá búksorgum, and-
legt frelsi og hið heilaga aðgerðarleysi, sem við nutum í svo ríkum mæli, áður
en framfarirnar gerðu fólkið að púlsskepnum. Þá koma aftur tímar innsæis-
ins og helgistundir hinna miklu inspírasjóna. Þá munu þeir Shakespeare, Heine,
Dostojevski og H. C. Andersen snúa á nýjan leik niður til jarðarinnar. Og við
munum fá, þrátt fyrir stuðla og höfuðstafi, okkar Jónas Hallgrímsson, Matthías
Jochumsson og Einar Benediktsson með svolítið færra af smekkleysum, hortitt-
um og eignarföllum með greini.
Þá kem ég að því þrætuefni, hvort stuðluð ljóð lærist fremur en óstuðluð.
Mér virðist liggja í augum uppi, að stuðluðu ljóðin séu auðlærðari og auð-
mundari. Til þess finn ég tvær ástæður. Hin fyrri er sú, að enn sem komið er,
leiðist öllum þorra manna óstuðluð ljóð og hefur þess vegna enga löngun til
að læra þau, og ég hef grun um, að svo muni lengi verða. I öðru lagi mun það
efalaust, að stuðlar, höfuðstafir og hendingar geri mönnum hægra fyrir að
nema og muna vísur og Ijóð, því að þar minnir hvert á annað: stuðull á stuðul,
stuðlar á höfuðstaf, höfuðstafur á stuðla og hending á hendingu. Þetta er ekki
alveg ólíkt því að ferðast eftir vörðum í ókunnu landslagi.
Ur ,,andrúmslofti“ eða ,,veröld“ ljóðs, sem maður hefur einhverntma lesið,
en ekki lært, fæ ég, því miður, ekki mikið gert fyrir mína sálarparta. Það er
mín reynsla, að það andrúmsloft þynnist furðu fljótt, og að sú veröld sé ekki
lengi að glata sínum fossum og sínum töðuilm á túnum. Og svipað myndu
fleiri segja. Máski hfir eftir svo og svo langan tíma eða svo og svo stutta stund
einhver daufur eimur eða afstrakt riss, sem sveimar í kringum mann. Og