Helgafell - 01.12.1955, Síða 84

82
HELGAFELL
5.
Arásirnar á ættarnöfn á árunum
lí)lö—25 enduðu með því, að lögin um
bann gegn ættarnöfnum mörðust fram
á Alþingi. Bannið er þó ekki algert,
því haldið er vemdarhendi yfir hin-
um gömlu dönskuskotnu ættarnöfn-
um, en hinum ným og þjóðlegri nöfn-
um ætlað að falla aítur í gleymsku.
Nöfn, eldri en frá 1913, máttu hald-
azt um aldur og ævi, en yngri nöfn
skyldu deyja út með þeim mönnum,
sem þau báru, og þeirra börnum.
Þessi lög hafa auðvitað' síðan ver-
ið brotin og vettugi virt af hverjum
manni í landinu, eins og jafnan mun
verða um heimskuleg bannlög. Þriðji
ættliður eða fjórði frá mönnurn, sem
tekið höfðu sér ættarnöfn eftir 1913,
hefur haldið nafninu, og er nefndur
því af hverjum manni í landinu, og
líka af yfirvöldunum (á kjörskrám,
skattareikningum, vegabréfum o. s.
frv.). Engum maimi hefur nokkru
sinni dottið í hug að hafa nokkra hlið-
sjón af þessum lögum, nema að því
leyti að ný ættamöfn hafa ekki feng-
izt staðfest af Stjórnarráðinu. En
menn hafa þá orðið að vera án þess.
Ungt skáld í Dölum hleypir heim-
draganum, fer út í veröld að afla sér
fjár og frægðar — Aðalsteinn Krist-
mundsson. En þegar hann kemur í
heimsmenninguna í Reykjavík, vili
hann ekki lengur burðast með svo
langt nafn og heldur heita Steinn
Steinarr. Hann er ekki sóttur að lög-
um fyrir tiltækið, hvorki sektaður né
settur inn, en fær skáldalaun ár eftir
ár, bundin við sitt nýja nafn.
Tveim árum eftir að bannlögin
gegn ættarnöfnum vom sett skrifaði
Einar H. Kvaran: „Þessi fjandskapur
við þá fögi-u og réttmætu tilhneiging,
að ættarvitundin komi á sýnilegan
hátt fram í nöfnum mannanna — til-
hneiging, sem hefur komið fram og
unnið sigur lijá öllum siðuðum þjóð-
um — hann hefur reist sér eftirtekt-
arverðan minnisvarða. Sá bautasteinn
er svo fráleit, svo ósanngjöm, svo
lineykslanleg og svo vitlaus lög, að
óhugsandi er, að frjálsir og heilvita
menn uni þeim.“ (Vörður, 29. janúar
1927).
Er lýðfrelsi á íslandi komið á það
stig, að menn megi ráða einhverju um
þáð sjálfir, hvað þeir heita — og t.
d. hvort þeir gefa ætt sinni nafn?
6.
Ættarnafnamálið er sem kunnugt
er komið á dagskrá að nýju vegna
þess, að Alþingi gerði að skilyrði fyrir
veitingu ríkisborgararéttar til út-
lendra manna, að þeir leggðu niður
fyrri heiti, og tækju í þeirra stað nöfn
í samræini við venjur og lög landsins.
Hér var stefnt í rétta átt, en þó óhóf-
lega geyst farið í sakir.
Við hljótum að reisa skorður gegn
þeirri hættu, að urmull af erlendum
ættamöfnum festist á Islandi. með
aðstreymi erlendra manna. Annars
gæti hæglega farið svo, að annarhver
maður í landinu héti t. d. þýzku eða
dönsku nafni eftir nokkrar aldir. En
hins vegar hefur það sína annmarka
að skíra menn upp, með valdi, á full-
orðins aldri. Nöfn manna em hluti af
sjálfum þeim, eða sjálfstilíinning
þeirra, líkt og fáni er þjóð.
Aðfarir löggjafarvaldsins í þessu
efni mæltust ekki vel fyrir á íslandi.
Virðist öllu vera borgið, þó að hverj-
um nýjum ríkisborgara væri leyft að
halda nafni sínu, en hins vegar tryggt,
að afkomendur hans bæru íslenzkt
nafn, enda skilst mér að sú skoðun
hafi nú orðið ofan á.