Helgafell - 01.12.1955, Síða 89

LIST OG EFTIRLÍKING
87
urljósum, hafið síkvikt og endalaust. Heimur listarinnar er einnig óendanlegur
að fjölbreytni. Hann geymir betur en nokkuð annað auðlegð mannlegrar reynslu.
Um listrna má segja með sönnu: ,,Allt í hennar heyrist róm“.
Nútíma fagurfræðingar, frá Hegel til Croce, hafa yfirleitt lítið sinnt nátt-
úrufegurð. En á þessu eru auðvitað undantekningar, og má þar helzt til nefna
enska fagurfræðinginn Ruskin.
Mikill misskilningur hefur af því hlotizt, að menn hafa löngum haldið, að
listin væri fólgin í eftirlíkingu náttúrunnar, að listin væri list einungis að svo
miklu leyti sem hún virtist vera náttúran sjálf, en missti marks að sama skapi
og hún fjarlægðist hana. Nú er fagurfræðingum yfirleitt orðið ljóst, að list er
ekki fólgin í eftirlíkingu og að hún getur aldrei orðið nákvæm eftirlíking nátt-
úrunnar. En ýmsir þeirra telja, að mat manna á náttúrufegurð á hverjum
tíma sé mótað af listasmekk þeirra. Meðal þeirra, sem haldið hafa einna ákveðn-
ast fram þessari skoðun, má nefna franska fagurfræðinginn Ch. Lalo. Það
sjónarmið, að hlutverk listarinnar sé að líkja eftir náttúrunni, hefur Þorsteinn
Erlingsson orðað fagurlega, er hann segir í Jörundi:
Og eyjar og strendur og himinsins hvel,
þar höfnin í faðminum bar.
Slíkt mála menn einatt og ágæta vel,
en Ægir er snjallastur þar.
Eg veit ekki, þegar öllu er á botninn hvolft, hvort réttara er að segja, að
listasmekkurinn ráði mati voru á náttúrufegurð, eða hvort mat vort á náttúru-
fegurð eigi sinn þátt í því að móta listasmekk vorn, enda skiptir það ekki
meginmáli. Oss skal ekki kynja, þótt ýmsir telji eða hafi talið margt fagurt í
náttúrunni, sem er í raun alls ekki fagurt, heldur nytsamt, sbr. orð íslenzka
bóndans: „Hér er fallegt, þegar vel veiðist“. Slíks misskilnings gætir engu
síður, þegar dæmt er um list. Ekki skulum vér heldur furða oss á, þótt feg-
urðarmat á náttúrunni hafi verið með ólíku móti á ýmsum tímum. Fyrri alda
mönnum fundust fjöll yfirleitt ægileg og feiknleg, en nútímamenn þreytast ekki
á að lofa dásemd, unað og fegurð þessara sömu fjalla, sem skutu áður flest-
um skelk í bringu. Öræfin tjá oss nú fegurð, sem forfeður vorir kunnu lítt
að meta. I umbrotum rómantíkurinnar lýkst upp nýr heimur fegurðar, menn
fara þá að skynja fegurð í ýmsu, sem áður þótti ljótt og ógnarlegt.
I mörgum tilvikum er listin og náttúran svo tvinnaðar saman, að torvelt
eða ómögulegt er að greina þær að, enda gerum vér það alls ekki, er vér
fellum fegurðardóm. Vér þurfum ekki heldur á þeirri aðgreiningu að halda.
Til þess að þykja einhver blómskrýdd brekka fögur, þurfum vér engan veginn
að vita, hvort þetta er villt náttúra eða hvort einhver garðyrkjumaður hefur
verið þarna að verki. Og hver treystist til að greina að hið eðlislæga og hið