Helgafell - 01.12.1955, Síða 90

88
HELGAFELL
áunna, náttúruna og listina, í yndisþokka kvenna og barna? Eg minni hér á orð
Goethes í Faust:
Denn das Naturell der Frauen
ist so nah mit Kunst verwandt. (Faust II, I, 3)
Ég get ekki fundið eðlismun á þessari tvenns konar reynslu. En af því leiðir
samt enganveginn, að t. d. málverk af fagurri konu hljóti að vera fagurt, né
hitt, að málverk af ljótri konu hljóti að vera ljótt, jafnvel þótt þau séu all-lík
fyrirmyndunum. ,,Eine Naturschönheit ist ein schönes Ding; die Kunstschön-
heit ist eine schöne Vorstelhung von einem Dinge“, segir Kant.1) I öðru
tilvikinu þykir oss hluturinn fagur eða ljótur, en í hinu dæmum vér ekki um
fyrirmyndina, hlutinn sjálfan, fegurð hans, heldur um ímynd hans (Vorstel-
lung), hina listrænu tjáningu, fegurð hennar. I listaverkum er náttúran um-
mynduð, endursköpuð, og það er þessi sköpun, sem vér fellum fegurðardóm
um, og oss finnst fögur eða ljót. Sú fegurð, sem vér sjáum í einhverjum nátt-
úrlegum hlutum, svo sem mannsandliti, er ekki hin sama fegurð og málverk
af þessu sama andliti tjáir oss, hversu mikla eða litla líkingu, sem vér sjáum
með því og fyrirmyndinni. Andlitið er einn hlutur; málverk af andlitinu ann-
ar. En í hvoru um sig getum vér séð fegurð eða ljótleika.
Þegar vér höfum gert oss þetta mikilvæga atriði ljóst, mun oss ekki koma
á óvart, þótt listamenn velji sér ekki alltaf það efni, sem fagurt er í nátt-
úrunni. ,,Góði fallegi drengurinn“, sem allt gengur að óskum í lífinu, er ekki
ávallt skáldsagna- eða leikritahöfundum yrkisefni, heldur glataði sonurinn, sem
er tærður af metorðagirnd, brenndur ástríðum, blendinn og breyskur. Þegar
litið er á sögu listarinnar, gilda engar reglur um efnisvalið. Stundum er efni-
viður listaverka hið fagra í náttúrunni, stundum hið sviplausa og hversdags-
lega, sem vér getum naumast kallað fagurt né ljótt. Góður málari mun vart
þeytast um allar jarðir til að leita uppi þá staði, sem frægastir eru af nátt-
úrufegurð. Hann gerir sér þess fulla grein, að þei'r, sem yndi hafa af málverk-
um, dást ekki að þeim vegna þess, að málverkið lætur oss gruna nátiúrufegurð
staðarins, heldur að hinu, hvernig það er málað. Franski málarinn Matisse
komst hnyttilega að orði við konu nokkra, sem var að skoða málverk eftir
hann. Hún kvað enga konu líkjast konu þeirri, er hann hefði málað, hún væri
ónáttúrleg. Matisse svaraði ems og við átti: Frú mín góð, þetta er ekki kona,
þetta er málverk.
Listaverkið er ekki staðgengill, eftirlíking eða spegilmynd náttúrunnar,
heldur persónuleg tjáning hennar. Náttúran tjáir sig sjálf án milliliðs, ef svo
má segja, vér skynjum fegurð í henni. En listaverkið tjáir aftur á móti túlkun
1) Kritik der Urteilskraft § 48.