Helgafell - 01.12.1955, Blaðsíða 120

118
HELGAFELL
eyrun varla ná, en skapa annarlega
bylgjuvakningu í hugar- og sálarlífi
áheyrandans, ekki ósvipaðri þeirri
líkamlegu tilfinningu, sem maður
verður var við um borð í skipi, þegar
það' tekur1 sem mestar dýfur og manni
liggur við köfnun. Fyrirvaralaiust eru
djúpar og þróttmiklar raddir settar
inn, marghljóma eins og í kór,
kannske ekki óáþekkar mannsröddum,
en minna þó e. t. v. fremur á vélblásið
nautsöskur, sem eykst upp í óþolan-
legt hljómmagn, svo öflugt að eyru
manns ætla að bresta — tillitslaus,
gegnunmístandi og alltuppgleypandi
hávaði. Erfitt er að gera grein fyrir,
hvaða „athöfn“, til dæmis, slíkt eigi
að tjá; en um áhrif þessara hljóma
þarf ekki að deila: þau em bein, fyrir-
varalaus og — ógurleg.
Ný bergmálshljóð í homtónum, sem
helzt skynjast eins og býlgjuómar,
ískyggilegir, en óþægilegar aflaganir
uppúr og niðurúr, og verkan þeirra
óskiljanleg. Og nú hefst ‘hið beina
„átak“ tónverksins: hróp, sem, hljóma
líkt og frá mannverum í neyð, hljóð
er líkjast mannsröddum og vekja í
minningunni rödd Hitlers, lýðæsandi,
sturlaða, tryllta og máttvana í senn.
Það er hrífandi og þó viðurstyggilegt
— vekur að vísu athygli manns, en
ótta manns um leið. Kona, sem sat
við hlið mér, reis úr sæti undir miðj-
um þessum þætti og hraðaði sér út
— en það var þó ekki til andmæla
hljómlistinni; svo öfugsnúið sem það
kann að virðast, getur maður næst-
um því sagt, að slíkt sanni öðm frem-
ur hinn „snilldarþrungna“ karaktér
slíkrar hljómlistar, að máttur hennar
til að hafa áhrif á mannssálirnar sé
svo mikill, að gjörsamlega sé óþol-
andi að hafast við undir henni allt til
enda. — Þetta voru eins og öskur frá
myrkustu afkimum mannssálnanna;
og það er ekki undarlegt þótt svo til-
finninganæmir áheyrendur fyrirfinn-
ist, að þeir bregðist við slíku á þann
hátt fyrst og fremst — að koma sér
á brott, — á brott, úr öðru eins víti,
enda þótt rakleitt sé farið út í eitt-
hvað annað — þar sem sá raunheim-
ur er, sem hér er aðeins endurspegl-
aður á yfirhnitmiðaðan hátt; svo
hnitmiðaðan, að sjálf fyrirmyndin
virðist aðeins dauft endurskin.
★
Þegar maður stendur fyrir framan
súrealisk málverk, svo sem hinar
þekktu rnyndir Salvadors Dalis,
Pierre Roys, Jean Lurcat og Yves
Tanguys, getur maður orðið altekinn
einhverri innri þörf fyrir að mótmæla
allri þessari tilhneigingu til að leggja
áherzlu á hið ógeðslega, sundurslít-
andi og eyðileggjandi í tilverunni, og
þráð einhverskonar „escapisma“, sem
ekki sé einungis fólginn í því að
loka hug sínum fyrir raunheiminum
ellegar þeim sannleika, sem e. t. v. er
bitur; heldur þess konar, er hefur það
mark og tilgang að leita þeirra afla,
sem séu þess megnug að styðja og
lyfta, í stað þess að fjötra og brjóta
niður.
Það sem meginmáli skiptir í sam-
sandi við þá hljómlist, sem rafmagns-
konsertinn flutti, og að sínu leyti
mun hafa hljómlistarsögulega þýð-
ingu, er ekki það, að þar voru flutt
ný og fram til þessa ókunn hljóð og
hljómaverkanir, sem enginn liefur
orðið fyrir áðúr. Það sem öllu skiptir
er hitt: innri eiginleikar þessarar
hljómlistar, — tilhneiging hennar.
Þegar forvígismenn hennar banda við
allri fyrri tíðar músík eins og hverri
annarri máttvana tilraun til að tjá
hlægilegt og tilgangslaust sálrænt