Læknablaðið - 15.05.2004, Side 23

FRÆÐIGREINAR / SKORTUR A STORKUÞÆTTI VII
vefjaþáttur kemst inn í blóðrásina. Virkir storkuþætt-
ir, IXa, Xa, Vlla, Xlla (ensímvirkni er táknuð með
-a) eða þrombín (Ila), örva storkuþátt VII til ensím-
virkni með því að kljúfa hann. Hann getur þá tekið
þátt í storkumyndun ef hann er bundinn við vefjaþátt
en annars ekki. Samstæðan af virkum storkuþætti
VII og vefjaþætti örvar storkuþætti IX og X til ensím-
virkni. Sú örvun leiðir til myndunar próþrombínasa á
yfirborði blóðflaga eða annarra frumna og próþromb-
ínasi breytir síðan próþrombíni í þrombín. Þrombín
er mikilvirkt ensím og lykilefni bæði í storkumyndun
og storkuhindrun. Þrombín myndar síðan storku
með því að breyta uppleystu fíbrínógeni í fast fíbrín
(17).
Það virðist rökrétt að skortur á storkuþætti VII
geti valdið blæðingum en að hann geti einnig valdið
blóðtappahneigð, eins og áður var vikið að, virðist
mótsagnakennt. Það hefur verið skýrt á þann hátt að
örlítið af vefjaþætti sé stundum í snertingu við blóðið,
til dæmis á yfirborði örvaðra stórkirninga (mono-
cytes) eða þar sem æðaþel hefur skemmst. Storku-
þáttur VII binst þá strax við vefjaþáttinn en örvast þó
ekki til ensímvirkni ef virka storkuþætti vantar til að
örva hann. Ef virkir storkuþættir, til dæmis IXa eða
Xlla, myndast af einhverjum ástæðum í blóðrásinni
bindast þeir strax við storkuþátt VII og örva hann,
hvort sem hann er bundinn við vefjaþátt eða ekki.
Hjá sjúklingum með skort á storkuþætti VII er hlut-
fallslega stærri hluti af storkuþættinum bundinn við
vefjaþátt samanborið við heilbrigða þar sem stærsti
hluti hans er óbundinn í blóðrásinni. Við skort á
storkuþætti VII eru þannig meiri líkur á því að
storkuþáttur IXa bindist við storkuþátt VII sem er
þegar bundinn við vefjaþátt og þannig leiðir þessi fer-
ill fremur til storkumyndunar hjá þeim sem hafa
skort á storkuþætti VII en hjá hinum sem hafa ekki
skort (18).
Á síðari árum hefur áhugi á storkuþætti VII farið
vaxandi af ýmsum ástæðum. Ljóst er að hann gegnir
lykilhlutverki við stöðvun blæðinga en kenningar um
að hann gegni einnig stóru hlutverki í tilurð slagæða-
blóðtappa hafa vakið mikla athygli. í Northwick Park
Heart Study (19-21) og fleiri könnunum (22-26) kom
fram jákvæð fylgni milli magns af storkuþætti VII í
blóði og kransæðastíflu en engin slík tengsl hafa hins
vegar fundist í öðrum sambærilegum könnunum (27-
31). Hugsanlega tengist þetta misræmi í niðurstöðum
því að mismunandi aðferðir við mælingar á virkni
storkuþáttar VII hafa mismikið næmi fyrir mismun-
andi gerðum af storkuþættinum (32). Það ýtti einnig
undir áhugann að tiltekin arfgerð af storkuþætti VII,
Arg353----->Gln, þar sem amínósýran glútamín tekur
sæti argíníns í 353. sæti í prótíninu, og jafnvel fleiri
arfgerðir af storkuþættinum (33) hafa í för með sér
minna magn af storkuþætti VII í blóði og samkvæmt
sumum heimildum minni hættu á kransæðastíflu (34-
36). Aðrar kannanir (37, 38) hafa þó ekki staðfest
Tafla I. Niöurstööur úr bióörannsóknum systkinanna.
Kynslóö og einstaklingur PT Sek. APTT Sek. FVII:c % ALP U/L GGT U/L AST U/L LD U/L
V 1 15 42 32 212 21 24 535
V 2 14 41 32 300 92 23 612
V 3 72 53 1 387 79 22 369
V 4 45 43 4 320 92 43 407
V 5 15 41 38 145 22 27 445
V 6 34 49 5 253 21 24 303
V 7 14 42 38 157 17 21 397
V 8 14 45 35 219 45 39 659
V 9 38 46 9 244 37 21 413
V 10 14 44 35 192 48 26 358
Viömið konur 10-14 40-55 >70 <270 <40 <35 <450
Viðmið karlar 10-14 40-55 >70 <270 <50 <40 <450
PT = próþrombíntími, alkalískir fosfatasar, laktatdehýdrógenasi. APTT = GGT = „activated partial thromboplastin time* gamma-glutamyltransferasi, AST = ', FVII:c = storkuþáttur VII, ALP = aspartatamínótransferasi, LD =
þessi tengsl þannig að enn er ekki ljóst hvern þátt
mismunandi arfgerðir af storkuþætti VII eiga í tilurð
kransæðastíflu. Ennfremur hafa tengsl storkuþáttar
VII við þríglyseríð í blóði (39), fituneyslu (40) og
fleiri þekkta áhættuþætti fyrir æðakölkun vakið at-
hygli. Þá hefur storkuþáttur VII líka komist í sviðs-
ljósið vegna framleiðslu á honum með erfðatækni og
vaxandi notkunar við að stöðva blæðingar í ýmsum
erfiðum blæðingasjúkdómum, til dæmis dreyrasýki
A, þegar sjúklingar mynda mótefni gegn storkuþætti
VIII sem torveldar mjög hefðbundna meðferð (41).
Þakkir
Fjölskyldunni sem þessi grein fjallar um er þökkuð
góð samvinna við öflun upplýsinga og sýna. Vísinda-
sjóður Landspítalans fær þakklæti fyrir styrk til rann-
sókna á storkuþætti VII.
Heimildir
1. Dacie JV, Lewis SM. Practical haematology. 3rd ed. London:
Churchill Livingstone, 1975.
2. Owren PA, Aas K. The control of dicumarol therapy and the
quantitative determination of prothrombin and proconvertin.
Scand J Clin Lab Invest 1951; 3:201-8.
3. Koller F, Loeliger A, Duckert F. Experiments on a new
Clotting Factor (Factor VII). Acta Haematol 1951; 6:1-18.
4. Owren PA. Proconvertin, the new clotting factor. Scand J Clin
Lab Invest 1951; 3:168.
5. Alexander B, Goldstein R, Landwehr G, Cook CD. Con-
genital SPCA deficiency: A hitherto unrecognized coagulation
defect with hemorrhage rectified by serum and serum frac-
tions. J Clin Invest 1951; 30: 596-608.
6. Peyvandi F, Mannucci PM. Rare Coagulation Disorders.
Thromb Haemost 1999; 82:1207-14.
7. Triplett DA, Brandt JT, McGann Batard MA, Schaeffer
Dixon JL, Fair DS. Hereditary Factor VII Deficiency:
Heterogeneity Defined by Combined Functional and
Immunochemical Analysis. Blood 1985; 66: 1284-7.
8. Giansily-Blaizot M, Biron-Andreani C, Aguilar-Martinez P, de
Moeloose P, Briquel M-E, Goudemand J, et al. Inherited
factor VII deficiency and surgery: clinical data are the best
criteria to predict the risk of bleeding. Br J Haematol 2002;
117:172-5.
9. FVII mutation database at http://europium.csc.mrc.ac.uk
10. McMillan CW, Roberts HR. Congenital combined deficiency
of coagulation factors II, VII, IX and X. Report of a case. N
EnglJMed 1966; 274:1313-5.
Læknablaðið 2004/90 387