Læknablaðið - 15.05.2005, Blaðsíða 29

FRÆÐIGREINAR / GAGNAGRUNNUR
Heimild fyrir
gagnagrunnsrannsóknum
Ágrip
Vilhjálmur Það einkenndi umræður um miðlægan gagna-
Árnason grunn á heilbrigðissviði að formælendur hans
frófessor í heimspeki lögðu mikla áherslu á tæknilega upplýsingavernd
en gerðu lítið úr þýðingu þess að leita samþykkis
þátttakenda í gagnagrunninum. Ákveðið var að
ganga út frá ætluðu samþykki þátttakenda sem ég
tel hafa annmarka frá siðfræðilegu sjónarmiði. Ég
er hins vegar ósammála þeim gagnrýnendum sem
halda því fram að afla beri upplýsts samþykkis fyrir
færslu gagna í grunninn. Þótt ég líti svo á að afar
mikilvægt sé að afla beins samþykkis einstaklinga
fyrir gagnagrunnsrannsóknum, þá held ég því fram
að hin hefðbundna krafa um upplýst samþykki sé
hvorki viðeigandi né æskileg í þessu tilfelli. Ég færi
rök fyrir því að mismunandi tegundir samþykkis
séu viðeigandi fyrir öflun ættfræðiupplýsinga,
erfðaupplýsinga og heilsufarsupplýsinga sem hægt
verður að tengja saman í gagnagrunnsrannsókn-
um. Ég lýsi hugmyndum um skriflega heimild,
byggða á almennum upplýsingum um fyrirhugaðar
rannsóknir, sem valkosti við upplýst samþykki eða
ætlað samþykki fyrir notkun heilsufarsupplýsinga.
Ég legg jafnframt til skriflega takmarkaða heimild
sem valkost við afmarkað upplýst samþykki eða
víðtækt opið samþykki fyrir notkun erfðaupplýs-
inga í gagnagrunnsrannsóknum.
Inngangur
Hugvísindadeild og Siðfræöi-
stofnun Háskóla íslands.
Fyrirspurnir og bréfaskipti:
Vilhjálmur Árnason
Hugvísindadeild og
Siðfræðistofnun Háskóla
íslands.
vilhjarn@hi.is
Lykilorð: gagnagrunnar, sam-
þykki, persónuvernd, rann-
sóknasiðfrœði.
Fleyg eru orð þýska heimspekingsins, G.F.W.
Hegels (1770-1831), að Uglan hennar Mínervu
hefji sig ekki til flugs fyrr en rökkva tekur. Ekki
ætla ég að líkja mér við grísku viskugyðjuna en
minni hér á þessi orð vegna þess að nú, þegar
rykið hefur að mestu sest eftir átök liðinna miss-
era í gagnagrunnsmálinu, getur verið gagnlegt
að skyggnast yfir sviðið og meta sumar af þeim
röksemdum sem þar tókust á (1-6). í þessari grein
reyni ég að útlista og greina nokkra helstu siðferði-
legu þætti þessa máls. Fyrst ræði ég gagnagrunninn
stuttlega en fjalla síðan um siðferðileg álitamál
um persónuvernd og samþykki. Ég einbeiti mér
að tveimur spurningum: (i) Hvort sú leið sem var
valin í íslensku lögunum að ganga út frá samþykki
þeirra sem ekki skrái sig úr grunninum standist
skoðun? (ii) Hvort krafan um upplýst samþykki
ENGLISH SUMMARY
Árnason V
Authorization for Database Research
Læknablaðið 2005; 91: 425-38
It was characteristic of the discussion about the
lcelandic Health Sector Database that its proponents
laid heavy emphasis on technical security of health
care information while the issue of consent for partici-
pation in the database was for them of minor signifi-
cance. It was decided to have a policy of presumed
consent which I find flawed from a moral standpoint.
However, I do not agree with those critics who have
demanded that informed consent for participation in
research be obtained. While I think that excplicit indi-
vidual consent is of crucial significance, I argue that
the traditional demand for informed consent is neither
suitable nor desirable in this case. I argue that dif-
ferent types of consent are appropriate for obtaining
genealogical, genetic and health care information that
can be connected in database research. I describe an
idea of a written authorization based on general infor-
mation about intended research as an alternative to
informed consent and presumed consent for the use of
healthcare information. I also propose a more restricted
authorization as an alternative to informed consent and
open consent to the use of genetic information in data-
base research.
Key words: databases, consent, privacy, research ethics.
Correspondence: Vilhjálmur Árnason, vilhjarn@hi.is
fyrir þátttöku í rannsókn sé viðeigandi í þessu
samhengi. Ég svara báðum spurningunum neit-
andi og lýsi þriðju leiðinni til að leita eftir heimild
þátttakenda í gagnagrunnsrannsóknum á borð við
þær sem íslensk erfðagreining leggur stund á. Sú
leið miðar í senn að því að gæta hagsmuna þátttak-
enda í gagnagrunninum og að greiða fyrir þessari
nýju gerð erfðarannsókna.
Ég tel að umfjöllun um þetta málefni sé sérstak-
lega mikilvæg núna vegna þess að í alþjóðlegri um-
ræðu um gagnagrunna er æ algengara að sveiflast
sé á milli tveggja kosta sem báðir eru slæmir að
mínu mati. Annars vegar að halda til streitu kröf-
unni um afmarkað upplýst samþykki, sem hæfir
illa þessari nýju tegund gagnagrunnsrannsókna,
Læknablaðið 2005/91 425