Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2002, Blaðsíða 110

VILHJALMUR ARNASON
er ekki ætlun Rawls með kenningunni að afhjúpa eða greina ranglæti
sem viðgengst í fjölskyldum eða annars staðar í mannlegu samfélagi.
Kenning hans um réttlæti er heimspekileg greining á forsendum og rök-
legum innviðum réttlætis og færir mönnum í hendur viðmiðanir sem
nýta má í allri greiningu á félagslegu ranglæti. Vandinn er hins vegar sá
að þessar viðmiðanir hæfa mun verr við greiningu á heimilisranglæti en
á öðrum sviðum samfélagsins.1 En það er ekki síst vegna þess að heim-
ilisranglæti er afar margslungið fyrirbæri sem kallar á sérstaka greiningu
á einstökum fjölskylduaðstæðum. Raunar staðhæfir Rawls að lögmálinu
um sanngjörn tækifæri verði aldrei fylgt til hlítar meðan fjölsktddan sé
við lýði.18 Skýringin virðist vera sú að einstaklingar búi við svo ólíkt at-
læti í fjölskyldum að heimanmundur þeirra verði aldrei jafh. Rawls tekur
líka sérstaklega fram að réttlætislögmálin setji fjölskyldunni, eins og
öðrum stofhunum samfélagsins, \tri skorður en að þau gildi ekki
endilega innan hennar. Þar verður að taka mið af sérstöðu fjölskyldunnar
og það er ekki viðfangsefhi réttlætiskenningar Rawls.19
I ljósi þessa virðist sýnt að kenning Rawls viðhaldi á sinn hátt þeirri
hefð að hunsa það svið siðferðisins þar sem skyldur og ábyrgð ráðast af
nánum mannlegum tengslum vináttu og fjölskyldulífs. Samt sem áður
fjallar Rawls nokkuð um fjölskylduna að svo miklu leyti sem hún skapar
forsendur fyrir réttlátu samfélagi sem frumvettvangur siðgæðisþroska
þegnanna; þar mótast sjálfsvirðingin sem er forsenda réttlætiskenndar-
innar, en án hennar næðu réttlætislögmálin ekki frarn að ganga í samfé-
laginu. Mikilvægur þáttur í röksemd hans er að réttlátt þjóðfélag byggi
á fjölskyldum sem ala með fólki réttlætiskennd. Það er því vássulega at-
hyglisverð togstreita í kenningunni annars vegar á milli þess að undan-
skilja innviði fjölskyldunnar frá réttlætislögmálunum og hins vegar þess
að gera fjölskylduréttlæti að einni meginforsendu félagslegs réttlætis.20
Umhyggjan fyrir hinum tiltekna einstaklingi er einmitt hvað áleimust
á vettvangi heimilisins. Benhabib færir rök fvæir því að þegar svið sið-
ferðisins sé einskorðað við alrnenn lögmál réttlætis leiði það til þess að
1 Þetta atriði ræði ég í „Réttlæti og heimilisranglæti" í Broddflugutn, bls. 205-223. Sjá
einnig Herta Nagl-Docekal, „Die Kunst der Grenzziehung und die Familie" ,
Deutsche Zeitschrift fiir Philosophie 41 (1993:6), bls. 1021-1033.
18 Sama rit, bls. 74.
19 Sbr. Rawls, Justice as Fairness. A Restatement, Erin Kelly ritstj. Harvard LJniversity
Press 2001, bls. 10-11.
20 Okm, Justice, Gender and the Family, bls. 100 og 108.
108