Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2002, Blaðsíða 109

UMHYGGJA OG RE'ITL.ÍTI
I frjálsl\Tidri stjómspeki hefur greinarmunurinn á þd opinbera (e. the
public) og einkageiranum (e. the privaté) einkum varðað mikilvægi þess að
vemda einkalífið, ekki síst atvinnu- og efnahagslífið, f\TÍr afskiptum
stjómvalda. Þetta hefur bæði leitt til þess að einkalíf fólks á vettvangi
heimilis og fjölskyldu (e. the domestic) hefur verið vmdanþegið almennum
siðalögmálum og að það hefur hlotið litla athygli í fræðilegri umræðu.13
Við fyrstu sýn virðist réttlætiskenning Rawls vera skólabókardæmi um
ffæði sem ganga útfrá hinni almennu mannsmynd og um þá útilokun
heimilislífsins sem henni fylgir. I upprunalegri samningsstöðu undir fá-
vísisfeldi (e. a veil of ignorance)14 vita menn einmitt engin sérstök deili á
sjálfum sér og gætu þess vegna verið hver sem er. Og þetta skiptir höfuð-
máli í kenningunni því að þessi tiltekna fávísi knýr menn til að sýna þá
sanngimi sem í réttlætislögmálunum felst. Sáttagjörðarmenn trndir fá-
vísisfeldi em sagðir vera „húsráðendur“ en ekki einstakir fjölskyldumeð-
limir.15 Þar með kemur Rawls eiginlega í veg fyrir að réttlætislögmálin
nái til samskipta innan fjölskyldunnar. Hann gerir heldur enga tilraun til
að beita þessum lögmálum gagngert á innviði fjölskyldunnar og rýrir
það vissulega gildi kenningar hans. Þótt kenningu Rawls sé ekki ætlað að
spanna allt svið siðferðisins heldur varði einkum grunninnviði lýðræðis-
samfélagsins, fer hann ekki dult með það að forsendur hennar liggja
meðal annars í fjölskyldunni.
Rawls hefur verið gagnrýndur f\TÍr að ganga út frá því að sú fjöl-
skvldugerð sem mótast hafi í vestrænum samfélögum sé réttlát.16 En það
13 Will Kymlicka, Contemporary Political Philosophy. Oxford University Press 1990, bls.
253 og 259. Eg styðst töluvert við 7. kafla þessarar ágætu bókar.
14 Það er lykilatriði í kenmngu Rawls að réttlát skipan samfélagsins yrði samþykkt af
óhlutdrægum aðilum. I þvn skyni grípur hann til hugmyndarinnar um „veil of ignor-
ance“ eða fávísisfeld sem hann bregður yfir þá sem eiga að semja um grunnlögmál
samfélagsins. Fyrir vikið veit enginn þeirra hvaða stöðu hann hefur eða kemur til
með að hafa í samfélaginu. Fólkið veit sem sé ekki einstök atriði um sjálft sig, svo
sem hæfileika sína eða verðleika, heilsu, aldur eða útlit, kyn eða kynþátt. Að öllu
öðru leyti eru sáttagjörðarmenn vel upplýst fólk um þá þætti sem almennt eru tald-
ir forsendur farsældar og sjálfcvirðingar (sbr. A Theory ofjustice, bls. 143). Þessi vit-
neskja gerir þeim betur kleift en ella að hugsa rökvíslega, en markmið þeirra er ein-
mitt að komast að rökstuddri niðurstöðu um réttlátt þjóðfélag.
15 Rawls, A Theory ofjustice, bls. 128. Rawls talar um „heads of families" sem geta vita-
skuld verið hvort heldur er húsbændur eða húsfreyjur.
16 Sbr. Deborah Keams, „A Theory of Justice - and Love; Rawls on the Family",
Australasiav Political Studies Associatiou Journal 18 (1983:2), bls. 36-42 og Susan
Aloller-Okin, Justice, Gender and the Family. Basic Books 1989, bls. 94.
io7