Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2002, Blaðsíða 68

ARMANN J.\KOBSSON
séð er markið þar sett mun hærra en þva er svo sannarlega ekki alltaf náð.
Til eru metnaðarfull skáldverk skrifuð af djúpri ahTöru og miklu hæfi-
leikaleysi sem ekki er hægt annað en að telja til „hámenningar“ ef við vilj-
um nota það vonda orð. En þrátt f\TÍr góðan hug eru slík skáldverk mun
síðri hst en vel heppnaðar glæpasögur Agöthu Christie (1890-1976) sem
ædaði sér ekki jafn mikið en var á hinn bóginn meistari í þvd sem hún tók
sér fyrir hendur. Góð glæpasaga getur verið betra listaverk en ýmsir 500
síðna doðrantar innblásnir af Ulysses en án snilligáfu Jovce. Metnaður er
nefiiilega ekki nóg.
En úr því að Agatha Christie er ffemri listamaður en sumir sem fá
bókmenntaverðlaun, hvers vegna þá að gera greinarmun á afþrevóngar-
bókmenntum og þessum metnaðarfyllri, sem sttmdum eru kallaðar „fag-
urbókmenntir“ þó að það orð sé ekki síður villandi en „hámenning“?
Hvers vegna? Jú, svarið við því er sáraeinfalt: Sá sem vill skilja bók-
menntir verður auðvitað að skilja forsendur þeirra, tilgang og markmið.
Hann verður að skilja hvTort verkinu er ætlað að brjóta blað eða hvTort það
er skrifað eftir formúlu. Hann verður að skilja hvrort hér er um formtil-
raunir að ræða og þá hversu róttækar, eða hvort kafað sé á djúp sálarlífs-
ins eða mannfélagsins. Eða hvort tilgangurinn er annar, t.d. að skemmta
og e.t.v. vekja til umhugsunar en þó ávallt innan gefins ramma?
Höfundur á borð við Agöthu Christie vúnnur þannig í skýrt skilgreind-
um ramma. Þar er ekkert pláss fyrir fjarstæðu eða flókin textavensl.
Heimspekilega eru bækur Christie sjaldnast djúpar og samfélagsgrein-
ingin er stundum grunnfærin. Mildlvægast er að afhjúpa morðingjann og
skýra bæði hvers vegna og hvernig morðið var framið. Skilja má lesand-
ann effir hugsi yfir örlögum aðalpersónanna en það er ekkert unnið með
því að skilja eftir of marga lausa enda. Og ekki er hægt að láta bókinni
ljúka með vafa um hvað gerðist eða tivers vegna. Góð bók efdr Agöthu
Christie skýrir þessa hluti.
Þar með er þó ekki sagt að bækur Agöthu Christie séu ekkert nema
ramminn og þar sé hvergi kafað á dýpið. Agatha Christie kepptist eins og
allir fremstu skáldjöfrar allra tíma við að segja satt. Lausnir sakamálanna
hjá henni verða að vera trúverðugar og sannar. Það er ekki aðeins mikil-
vægt að lausnin komi á óvart, hún verður að vera sálffæðilega trúverðug-
asta lausnin og hún verður að vera meira spennandi en aðrar hugsanleg-
ar lausnir. A þessu prófi hafa einmitt fjölmargir minni spámenn fallið en
Agatha Christie sjaldan. I bókum Agöthu Christie er þannig líka gjarnan
66