Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2002, Blaðsíða 80

BIRNA BJARNADOTTIR
ur) að viðfangi tiltekinnar þekkingar, líkt og listin sé tiltekinn raunveru-
leiki sem menningarfræðingurinn byggir hugmyndir sínar á.
Hvernig sem því er varið, leggur Blanchot ekki aðeins áherslu á óend-
anlega leit verksins að list, heldur þá áhættu sem leitin hefur í för með
sér.21 Ef listamaðurinn tekur áhættu í verki sínu, gerir hann það vegna
þess að verkið er sjálft bundið áhættu. Með því að tilheyra verkinu, til-
heyrir listamaðurinn áhættunni um leið. Og hver skyldi umrædd áhætta
vera? Maður tekur ekki aðeins áhættu á að glata lífi sínu og heiminum
sem maður lifir í, heldur sjálfum kjamanum: Réttinum til saimleikans, ef
ekki réttinum til dauðans.22
Hvað á Blanchot við? Vilji einhver fræðast um réttinn til dauðans, má
benda á eina af höfuðritsmíðum Blanchots, ritgerðina „Skáldskapur og
rétturinn til dauðans".23 Hér verður vikið að hugmyndinni um að glata
réttinum til sannleikans og hvernig skáldskapur kemur þar við sögu.
Blanchot kýs að skoða ljóðið í þessu samhengi, en í því má skynja hvern-
ig hægt er að glata kjarna tungumálsins og þar með tilvistarinnar. Það er
vegna þess að Ijóðið sækir birtu sína úr myrkrinu; það snertir tilvistina
sem kemur á undan „skipan“ tilvistarinnar. A þessum stað komumst við
að mati Blanchot í samband við það sem er ekki satt. Þetta þýðir ekki að
listin sé blekking sem standi á milli okkar og sannleikans. Oðru nær:
Listin er okkar möguleiki, viljuin við halda á dýpið án fyrirframgefins
sannleika um okkur sjálf og heiminn.24 Sjálft dýpið tilheyrir þannig list-
inni. Og þegar á dýpið er komið, tekur við grundvallar órœðni. Af þessum
sökum virðast öll listaverk og öll bókmenntaverk yfirgefa skilninginn,
um leið og þau ná aldrei til hans. I kjölfarið má halda því fram að öll lista-
verk séu annað hvort oftúlkuð eða vantúlkuð.25
21 Þetta ástand er ekld bundið listaverkum síðari tíma. í endurreisninni voru listamenn
sér meðvitaðir um óendanlega leit verka sinna að list, sein og áhættunni henni sam-
fara. Leonarda da Vinci var einn þeirra. Ef marka má Blanchot, ferjaði leitin hann
út úr málaralistinni í átt að óhöndlanlegri þekkingu. Það var líka sami listamaður
sem nóteraði eitt sinn hjá sér: „Maður ætti ekki að þrá hið ómögulega". Sjá „The
Original Experience“, s. 235-236.
22 Sama, s. 236-237.
23 Ritgerðin birtist fyrst í ritgerðasafhinu La Partdefeu (París: Editions Gallimard 1949).
Hún er til í enskri þýðingu Charlotte Mandell: „Literature and the Right to Death“ í
The IVork ofFire, Stanford Califomia: Stanford University Press 1995, s. 300-344.
24 Hér vísar Blanchot í Nietzsche: „\\rir haben die Kunst, damit wir nicht an der
Wahrheit zu Grande gehen“. Sjá „The Original Experience", s. 239.
25 Blanchot: „The Original Experience“, s. 237-239.
78