Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2002, Blaðsíða 95

MENNTNG ER MATTUR
þ\T að móta þann heim sem til varð. Aðrir mannfræðingar hafa haldið því
fram að samfélög veiðimanna og safnara sem búa í Kalaharíeyðimörkinm
í Affíku, og oft hefur verið vísað til bæði innan mannffæðilegrar og al-
mennrar umræðu sem einhvers konar sögulegra minja úr forsögu
mannsins, séu í raun afurð nýlegra sögulegra breytinga, útþenslu bænda-
samfélaga á svæðinu og aukinna áhrifa ríkisvaldsins.
Þessi kenning leggur áherslu á útþenslu og áhrif Vesturlanda. Sú
áhersla er að sjálfsögðu réttmæt. Yfirráð Vestursins er kjarni hins sögulega
og pólitíska venileika sem heimurinn hefur búið við síðustu aldir. Þó má
sp\Tja hvort þessi áhersla feh ekki í sér sömu hættu á valdaráni og afbygg-
ingin? Athugasemdir má gera við þá hugmynd að menning, einhver til-
tekin menning, hafi ekkert sjálfstæði. Spyrja má hvort í þessari áherslu á
ósjálfstæði menninga geti ekki fahst réttlæting þess að alþjóðlegar stofn-
anir á borð við Alþjóðabankann, Alþjóðagjaldeyrissjóðinn, Amnesty
Intemational og allra handa umhverfisgrúppur séu að skipta sér af málum
annars fólks? Enn má svo benda á að óvarlegt sé að tala rnn Vesturlönd,
Vestrið og vestræna menningu eins og þar sé um að ræða eina samstæða
heild. Bæta má við að í þessari kenningu þeirra Wolf og fylgismanna hans
fehst líka, skiljanlega, ákveðnar vestrænar hugmyndir um hvað sé „saga“,
um hvað sé „sögulegur atbtu-ður“, um „tímann“, „ffamrás sögunnar“ og
„rof‘ sem séu um margt menningarlega sértækar en ekki almennar. Að
lokum má svo nefha að þó að Wolf og félagar hans hafi með réttu bent á
mikilvægar og stórtækar sögulegar breytingar þá verðum við hka að hafa
einhver tök á því að gera grein fyrir hvemig fólk skapar sér sögu í sínu
daglega, hversdagslega lífi. Það er einmitt atriði sem vikið verður að næst.
Athafnir, atbeini,2 vald
Viðhald, ending og endursköpun menningar em grundvallar riðfangsefni
innan mannfræðinnar. Tilhneigingin hefur verið sú, eins og ffam hefur
komið, að líta svo á að menningin hafi ákveðna staðfestu, hún breytist
hægt. I sjálffi hugmyndinni um menningu felst oft ákveðin hughyggja,
hugtakið menning vísar gjaman til hugmynda, skoðana, trúar, gilda og
verðmætamats. Þá hefur verið gengið út frá þri að þessar hugm\Tidir búi
um sig í undirritund fólks, sem sé sér eldd almennt með\itað um þær
2 Nemendur í mannfræðikenningum II segja mér að þetta sé þýðing Sveins Eggerts-
sonar á orðinu „agency“ sem ég stelst til að nota hér.
93