Læknablaðið : fylgirit - 01.10.2001, Blaðsíða 14

SIÐFRÆÐI FÓSTURGREININGAR
2. Pað verður að vera til viðunandi meðferð við sjúk-
dómnum.
3. Sjúkdómurinn verður að hafa huliðstíma („latent“
eða „asymptomatic period“). Greining og með-
ferð á þessum tíma verður að fækka sjúkdómum
og lækka dánartíðni.
4. Það að uppgötva sjúkdóminn á huliðstíma verður
að vera betra (hvað varðar lífsgæði og lífslengd) en
að bíða með meðferð þar til einkenni koma í ljós.
5. Rannsóknaraðferðin sem notuð er til þess að upp-
götva sjúkdóminn á huliðstíma, verður að vera ein-
föld, örugg, ódýr og þjáningarlítil fyrir sjúklinginn.
6. Tíðni þessa ástands eða sjúkdóms verður að vera
það há að hún réttlæti kostnað kembileitar.
David Sackett og samstarfsfélagar hans, sem eru
meðal þekktustu fræðimanna í klínískri faraldsfræði
(11), leggja mikla áherslu á að það verði að gera
strangar kröfur til vísindalegrar þekkingar á kostum
kembileitar. Astæðurnar eru augljóslega þær að við
erum þá að lofa frískum, einkennalausum og
áhyggjulausum einstaklingum betri heilsu og meiri
lífshamingu en þeir hafa þá þegar eða munu hafa í
framtíðinni. Sackett og félagar orða skilmerki númer
1 hér að ofan á eftirfarandi hátt: „ The disease you are
searching for should be eitherso common orso awful
as to warrant all the work and expense ofdetecting it in
its presymptomatic stage. “(11).
Markmið læknisfræðinnar?
Ef öllum þunguðum konum verður boðin ómskoðun
og/eða blóðrannsókn í 11.-13. viku þungunar til þess
að greina fósturgalla, er verið að skilgreina allar
þungaðar konur í áhættu (mynd 1D) þar til þröngur
hópur sérfræðinga á hátæknisjúkrahúsi hefur sýnt
fram á annað.
Tilfærsla á fyrstu komu verðandi móður til læknis
eða ljósmóður úr 12. viku í 9.-11. viku verður að
gerast með tilkynningu í fjölmiðlum og dreifibréfi frá
heilbrigðisyfirvöldum. Það jafngildir í raun því sama
og boð um kerfisbundna kembileit. Gerum nú ráð
fyrir að einhver kona komi í meðgöngueftirlit í níundu
viku án þess að vita megintilgang þessarar fyrstu
komu og að hún hafi ekki sjálf frumkvæði að því að
óska eftir ómskoðun fyrir litningagöllum. I því tilviki
verður það vænlanlega skylda ljósmóðurinnar eða
læknisins að benda henni á þennan möguleika enda
þótt hún eigi síðan sjálf valið. I þessu tilfelli er því um
tilfellaleit að ræða.
Ofureftirlit af þessu tagi á sér að vísu stað á ýms-
um sviðum svo sem með bólusetningum ungbarna,
en í þeim tilvikum er um einfaldar heilsuverndarað-
gerðir að ræða í umsjá heilsugæslunnar, en ekki há-
tækniþjónusta í umsjá sjúkrahúss. Hér er því verið að
ræða miklar breytingar á viðhorfum og vinnulagi for-
varnarstarfs og heilsuverndar.
Til þess að geta geta lagt mat á það hvort rétt sé að
bjóða öllum konum í snemmskoðun til þess að leita
að fósturgöllum þarf fagfólk að velta fyrir sér tilgangi
læknisfræðinnar almennt. I þessu samhengi má benda
á nýlega grein í British Medical Journal, þar sem
Farsides og Dunlop varpa fram þeirri spurningu
hvort við séum fær um að meta hvort til sé líf sem sé
ekki þess virði að lifa því (12). Við þurfum að gaum-
gæfa hvort umrætt forvarnarstarf uppfylli skilyrði
kerfisbundinnar kembileitar. Spyrja þarf eftirfarandi
spurninga og leita svara við þeim:
• Er Downs heilkenni hræðilegt (awful) ástand sem
réttlætir kerfisbunda kembileit?
• Skapa einstaklingar með Downs heilkenni eða
sambærilega fötlun mikið heilbrigðis- og félags-
legt vandamál meðal Islendinga?
• Uppfylla aðferðir kembileitarinnar (screening
tests) þær kröfur sem gerðar eru til prófa af þessu
tagi, einkum með tilliti til næmis, sértækis og for-
spárgilda.
• Eru greiningarprófin (diagnostic tests) sem fylgja í
kjölfar aukins áhættumats ásættanleg (acceptabi-
lity of test/procedure)?
• Mun kembileitin efla heilsu og vellíðan þeirra ein-
staklinga sem eiga valkostinn?
• Mun kembileitin efla lýðheilsu?
• Á það að vera stefna íslensku þjóðarinnar að
reyna með öllum tiltækum ráðum að koma í veg
fyrir fæðingu barns með Downs heilkenni?
• Á það að vera hlutverk heilbrigðisstarfsfólks og
markmið að skipuleggja kerfisbunda leit að fóstr-
um með hugsanlega fósturgalla með það í huga að
fækka fæðingum þeirra til muna?
• Er raunverulega um frjálst val að ræða?
• Má flokka fósturgreiningu (og fóstureyðingu í
kjölfarið) sem heilsuvernd?
Heimildir
1. Sigurðsson JÁ. Heilsuvernd. Hlutverk heilbrigðisstétta og
nýjar áherslur. Læknaneminn 1993; 46: 44-56.
2. Illich I. Limits to Medicine. Medical Nemesis: The Expropria-
tion of Health. Great Britain: Marion Boyars Books; 1976.
3. Conrad P, Schneider JW. Deviance and Medicalization: From
Badness to Sickness. 2nd ed. Philadelphia: Temple University
Press; 1992.
4. Skrabanek P, McCormick J. Follices and fallacies in medicine.
Chipperham: Tarragon Press; 1992.
5. Summerfield D. The invention of post-traumatic stress dis-
order and the social usefulness of a psychiatric category. BMJ
2001; 322: 95-8.
6. Kutchins H, Kirk SA. Making us crazy. DSM - The psychiatric
bible and the creation of mental disorders. New York: Free
Press; 1997.
7. Pétursson P. Heimilislæknar, út úr öngstrætinu! Læknablaðið
2001; 87: 561-5.
8. Cochrane AL, Holland WW. Validation of screening
procedures. Br Med Bulletin 1971; 27: 3-8.
9. Ridsdale L. Evidence-based general practice. London:
Saunders Company Ldt; 1995.
10. Frame PS. A critical review of adult health maintenance. Part
1: Prevention of atherosclerotic diseases. J Fam Practice 1985;
22: 341-6.
11. Sackett DL, Haynes RB, Guyatt GH, Tugwell P. Clinical
epidemiology. A basic science for clinical medicine. 2nd ed.
Boston/NY/London: Little, Brown and Company; 1991.
12. Farsides B, Dunlop RJ. Is there such a thing as a life not worth
living? BMJ 2001; 322:1481-3.
14 Læknablaðið 2001/87/Fylgirit 42