Læknablaðið : fylgirit - 01.10.2001, Blaðsíða 71

SIÐFRÆÐI FÓSTURGREININGAR
Heilbrigðismenning
- hugleiðingar úr ýmsum áttum
i
Sagnaþulurinn Hómer
Eitt regnþungt síðdegi,
á skipi úr víðförlum draumi,
kom sagnaþulurinn Hómer til Reykjavíkur.
Hann gekk frá hafnarbakkanum
og tók leigubíl sem ók með hann
eftir regngráum götum
þarsem dapurleg hús liðu hjá.
Einar Már
Guðmundsson
© Morgunblaðið/Einar
Falur Ingólfsson
Við gatnamót sneri sagnaþulurinn Hómer
sér að bílstjóranum og sagði:
„ Hvernig er hœgt að ímynda sér
að hér í þessu regngráa
tilbreytingarleysi búi söguþjóð?"
„Pað er einmitt ástœðan, “ svaraði bílstjórinn,
„aldrei langar mann jafn mikið
að heyra góða sögu og þegar droparnir
lemja rúðurnar. “
„Það er fátt fréttnæmt í ljóðum. Engu að síður deyja
margir á ömurlegan hátt vegna skorts á því sem þar
er að finna.“ Þannig yrkir bandaríska skáldið William
Carlos Williams í lauslegri prósaþýðingu.
Bandaríski rithöfundurinn Bill Holm, sem auð-
vitað er Islendingur líka, segir í hinni stórmerku rit-
gerð sinni The music of failure frá fátækum íslensk-
um innflytjendum, fólki sem einskis var metið á ver-
aldarvísu en geymdi andann og menninguna innra
með sér.
Bill segir: „Litla húsið var einsog geimskip á för-
um frá jörðinni, fermt því besta sem við höfum gefið
hvert öðru á síðustu 4000 árum í sögu mannlegrar
vitundar. Og ekkert af því var tíu króna virði í hinum
harða heimi frjálsrar samkeppni!"
Á bak við fjölbreytileikann, sem nútíminn skreytir
sig með, býr oft ótrúleg einsleitni. Þrátt fyrir lýðræðið
og öll frjálsu skoðanaskiptin er hugum okkar beint
inn á örfáar rásir.
Milan Kundera segir: „Litlu varðar þótt í hinum
ýmsu málgögnum gæti mismunandi hagsmuna. Að
baki þeim yfirborðsmun ríkir sami andi. Það nægir að
fletta amerískum og evrópskum vikublöðum, til
vinstri jafnt sem hægri, frá Time lil Spiegel. Öll boða
þau sömu lífssýn sem speglast í sama efnisyfirliti,
Höfundur er rithöfundur. sömu dálkum, sama blaðamennskusniði, sama orða-
forða, stíl, smekk og gildismati. Þetta samlyndi fjöl-
miðla, falið á bak við pólitíska fjölbreytni, er andi
okkar tíma.“
Milan Kundera telur skáldsöguna andhverfa þess-
um anda. Hún tjáir önnur viðhorf en handhafar sann-
leikans, hvort heldur er um að ræða fréttastofur fjöl-
miðla eða stjórnmálamenn. Verksvið skáldsögunnar
er leitin, samskipti mannanna á bak við vígorðin og
tuggurnar, gleðin sem rúmast ekki í fréttayfirlitinu og
sorgin handan fyrirsagnarinnar.
Menningin er ekki bara fólgin í því að fara í leik-
hús og halda listahátíðir með tilheyrandi kokteilboð-
um heldur er hún það besta sem við höfum gefið
hvert öðru á síðustu 4000 árum mannlegrar vitundar,
það er að segja samskipti byggð á anda og vitund.
Skáldskapurinn er barátta gegn innihaldsleysi lífs-
ins og tómleikanum, en tómleikinn leiðir af sér
myrkrið í samtímanum.
Fátt vitnar betur um andleysi og tómleikakennd
nútímans en vaxandi ofbeldi og aukin neysla harðra
vímuefna. Dekrið við skuggahliðarnar stafar af skorti
á birtu. Það er bakkabræðraheimspeki að ætla sér sí-
fellt að bera myrkrið inn á meðferðarstofnanir og
láta nefndir og stofnanir föndra við málin einar og
sér.
Spurningin er, hvernig veitum við æskulýð lands-
ins andlega birtu? Hvernig sigrumst við á tómleikan-
um? Hvað lífsspeki miðlum við? Þegar Jónas Hall-
grímsson réðst gegn hnignun íslenskrar tungu á síð-
ustu öld lét hann sér ekki nægja árásirnar einar held-
ur bjó til ný orð í anda ljóðrænnar rómantíkur.
Það er þörf á slíkum efnistökum nú. Það er aug-
ljóst mál að þjóðkirkjan hefur ekki veitt þá andlegu
forystu sem af henni er vænst. I fjölmiðlum hafa
klerkar hennar rifist um formsatriði og kreddur og í
því ljósi ber að skoða aðdráttarafl hinna svonefndu
sértrúarsafnaða.
Það er heldur ekki nóg að segja unglingunum bara
að stunda fþróttir, en síðan leggur íþróttahreyfingin
aðaláherlsuna á byggingaframkvæmdir og fjárfram-
lög og veröldin í kringum íþróttirnar einkennist af
rándýrum tískuvarningi og háum félagsgjöldum,
þannig að möguleiki ungmenna til íþróttaiðkana
byggir meira á fjárhag foreldra en hugsanlegu atgervi
einstaklinganna.
Ég er ekki að vanmeta íþróttirnar, en mér finnst
að huga þurfi að hinum innra heimi. Kynslóðirnir
þurfa að miðla menningunni hver til annarrar. Það
Læknablaðið 2001/87/Fylgirit 42 71