Læknablaðið : fylgirit - 01.10.2001, Blaðsíða 73

SIÐFRÆÐI FÓSTURGREININGAR
III
Seinna, þegar ég hafði verið viðloðandi geðspítalann í
nokkur ár, kom Rögnvaldur að heimsœkja mig íhvert
sinn sem hann kom í bœinn.
Hann er mjög vel til fara, alltaf í þessum fínu
frökkum, skyrtum og jökkttm, og skrafhreiftnn og
skemmtilegur, en stundum fœrist líka yfir hann djúp
alvara, drungi.
Ég fer með honum í bíltúra. Fyrir utan geðspítal-
ann stendur þessi stóri og fíni jeppi. Rögnvaldur hefur
komið sér vel fyrir. Hann á einbýlishús og börnin eru
að stœkka.
Ég neita því ekki að ég ftnn nokkuð til mín þegar
ég sest upp í jeppann og ek burt með þessum dragfína
manni.
„Rögnvaldur," segi ég þegar við beygjum inn
Kleppsveginn, „ég hefði nú eiginlega frekar viljað að
þú yrðir geðlœknir en tannlœknir. “
„ Þú segir það, “ segir liann.
„ Ég hugsa að þú hefðir getað lœknað mig, “ segi ég.
„Nei, “ segir hann. „Ætli maður eigi ekki alveg nóg
með að halda sjálfum sér réttum megin við strikið?"
„Nei, Rögnvaldur," segi ég. „Ég held að ekki sé til
neitt heilbrigðara í þjóðfélaginu en velstœður tann-
lœknir á jeppa. “
Rögnvaldur hló.
„Það er að minnsta kosti ekki pláss fyrir þá inni á
Kleppi, “ sagði ég.
„ En gœttu þess, “ sagði Rögn valdur, „ að Kleppur er
víða. “
Hann leit til mín og gafsvo í.
í annað sinn keyrðum við út fyrir borgina, út að
Reykjanesvita, og Rögnvaldur ók að hamrinum þar
sem ólgandi brimið lék fyrir neðan, en annars blöstu
auðir melirnir við.
Og þá sagði Rögnvaldur, þegar við sátum í jepp-
anum og horfðttm út á hafið: „Það er auðvelt, Palli,
bara að stíga á bensínið ..."
Ég tók þessu sem hverju öðru gríni, gömlu kald-
hœðninni, enda langaði mig ekkert til að deyja þá,
þegar ég sat við hlið þessa manns sem sýndi mér hví-
líkur vinttr Itann var, að hafa ekki gleymt mér þó búið
vœri að jarða mig lifandi og enginn þyrfti að vita af mér.
Þetta rifjaðist allt uppfyrir mér og ég sá Rögnvald í
nýju Ijósi þegar mamma sýndi mér dánartilkynning-
una í Morgunblaðintt og þó ég vœri á lyfjum sem
þttrrka ttpp allar tilfinningar fann ég tárin streyma
fram og ég skildi ekki neitt og ég vissi ekki neitt og ég
trúði ekki lengur...
Eða kannski rann ttpp fyrir mér annað, að vegirnir
ertt órannsakanlegir, að þeir sem eiga allt sem við
sjúklingarnir óskum okkttr, góða konu, gáfuð börn,
hús, bíl, að einnig þeir, já einnig þeir...
Já, Rögnvaldur, Kleppttr er víða, ekki aðeins spít-
ali, ekki aðeins höll, heldttr mynstur oftð úr þráðttm
svo fínum að enginn greinir þá, hvorki keisarinn né
börnin, hvorki ég né þú.
Er Kleppur víða? Mælikvarðinn á heilbrigði hlýtur
alltaf að vera afstæður, jafnvel þó að innan þessara
afstæðu mælikvarða verði til aðrir sem gerðir eru
algildir. Hver situr í dómarasætinu, fíflið eða kóngur-
inn. En hvað ef kóngurinn er fífl?
A þetta afstæði tilverunnar hefur skáldskapurinn
alltaf lagt áherslu. Þegar talað er um frásagnarhátt
eða sjónarhorn í skáldsögu, byggir sú umræða ekki
síst á því að mynd veruleikans er ætíð háð þeim sem
á hana horfir.
Enginn veit hvað er að vera vitskertur nema sá
sem hefur reynt það. En hvað veit hinn vitskerti? Á
þessum setningum hófst skáldsaga mín, Englar al-
heimsins, í upphafi og hvarf hún ekki burt fyrr en í
síðustu próförk.
Hvers vegna?
Ég veit það ekki.
Kannski sagði hún of mikið, kannski of lítið.
Þeir sem lesa skáldsögu mína Engla alheimsins
taka flestir eftir því að hún er tileinkuð bróður mín-
um heitnum; og af því að hann átti við veikindi að
stríða og er á svipuðum aldri og aðalpersóna bókar-
innar hafa menn í blöðum og ritdómum haft tilhneig-
ingu til að segja að bókin sé um hann, að höfundurinn
hafi skrifað bók um bróður sinn.
Nú er rétl að taka það fram að Englar alheimsins
er skáldsaga og lýtur lögmálum skáldverks, eins og
höfundar taka gjarnan fram einmitt þegar þeir eru að
skrifa eitthvað annað en skáldverk.
Bróðir minn Pálmi Örn Guðmundsson átti við
geðræn vandamál að stríða og komst ekki út úr veik-
indum sínum frekar en Páll, og um leið og þau hættu
eða minnkuðu var lífslöngunin ekki lengur til staðar.
Ég myndi því orða fullyrðinguna um samband
bróður míns við ritverkið svo: í gegnum veikindi
Pálma bróður míns fékk ég innsýn í þá veröld sem
geðsjúklingar búa við. Þessi innsýn var annars vegar
sársaukafull uppgötvun en á hinn bóginn ákveðin sýn
á mannlega tilveru.
Ekki er hægt að nálgast lífsvanda annarra aðeins
sem efnivið í bókmenntir, þó auðvitað sé ekki til
neinn annar efniviður í bókmenntir en sjálfur lífs-
vandinn.
Ég komst fljótt að því að þegar rætt er um málefni
geðsjúkra á opinberum vettvangi sniðganga menn oft
kjarna málsins; og á það jafnt við um rómantískar grill-
ur um snilli geðsjúklinga sem og valdsmannsleg ráð.
Hugleiðum til dæmis spurninguna um samband
sjúklingsins við samfélagið og samband hans við
sjálfan sig eða einveruna.
Allir sem koma hafa nálægt málefnum sjúklinga
þekkja hvatninguna: Þú átt að fara út í þjóðfélagið -
og í sjálfu sér má segja að sú hvatning þurfi að vera
fyrir hendi. Á hinn bóginn vitum við að hinn geðsjúki
missir vini sína og einangrast.
Læknablaðið 2001/87/Fylgirit 42 73