Læknablaðið : fylgirit - 01.10.2001, Blaðsíða 59

SIÐFRÆÐI FÓSTURGREININGAR
Akvarðanir um þróun
fósturgreiningar eiga að
hvíla á lýðrœðislegum
grunni.
Ljósm.: Steinar Westin.
ingarlegt tabú í vestrænum löndum. Hins vegar mið-
ast kerfisbundin kembileit á fósturgöllum við að
kona sé almennt tilbúin til að hafna hinu ófœdda
barni, barni sem hún annars hafði óskað eftir, ef það
reynist ekki eðlilegt samkvæmt læknisfræðilegum
mælikvarða. Vegna þessa tvískinnungs er það til
dæmis almennt þekkt að bæði heilbrigðisstarfsfólk og
almenningur leggja rnikla áherslu á að sérstaklega
hljótt fari um fósturgreiningar og fóstureyðingu í kjöl-
far greindra litningagalla eða annarra frávika (35).
Falsk jákvœtt prófsvar, erfið upplifun: Hægt er að
túlka kerfisbundna skimun fósturgalla út frá mis-
munandi sjónarhornum. Algengustu rökin eru þau
að fósturgreining komi í veg fyrir þjáningu en einnig
er rökstuðningurinn sá að minnka útgjöld í heilbrigð-
isþjónustunni (16,26,35). Aðrir líta á fósturgreining-
araðferðir nútímans sem dulbúna útgáfu af kynþátta-
hreinsun (36). Með ofanritað í huga er ljóst að upp-
lýsingar um aukna áhættu á erfðagalla hjá hinu
ófædda barni geta leitt til flókinna og mótsagna-
kenndra hugsana og tilfinninga (37).
Miðað við þá ómskimunaraðferð, sem rætt er um
að taka í notkun hér á landi, munu um 5% þungaðra
kvenna fá upplýsingar um aukna áhættu á litninga-
galla (þrístæðu 21). Engar vísindarannsóknir hafa
hingað til verið birtar um afleiðingar þess fyrir konur/
par að fá slíkar upplýsingar. Það er heldur ekki hægt
að útiloka að það óvissuástand sem skapast, geti haft
neikvæðar afleiðingar fyrir þungunina eða hið
ófædda barn. í tengslum við ómskimun í viku 17-20,
hafa reyndir fæðingarlæknar lýst þeirri reynslu að
margar konur verði fangar í þeirri óvissu sem skapast
þegar rannsóknin bendi til aukinnar áhættu á litn-
ingagalla (5,6) en aðeins ein vísindagrein hefur verið
birt, sem lýsir því hvernig þungaðar konur í Bretlandi
(að jafnaði í 18. viku þungunar) upplifðu upplýsing-
arnar um slíka áhættu (37). Flestar konurnar í rann-
sókninni lýstu ástandinu sem hrollvekjandi. Þær upp-
lifðu að ómskimunin hefði leitt til ómannúðlegra
valkosta og mörgum þeirra fannst þær vera í sálar-
kreppu sem krefðist frekari úrlausna hvað sem það
kostaði. Flestar þeirra þáðu þess vegna tilboð um
ástungu til nánari greiningar, jafnvel þótt inngripið
hefði tölfræðilega séð í för með sér áhættu á fósturláti
af sömu stærðargráðu og líkindin fyrir því að fóstrið
hefði raunverulega litningagalla. Konur, sem voru
áður þeirrar skoðunar að fóstureyðing væri sá kostur
sem fyrir lægi ef fóstrið væri með Downs heilkenni,
voru allt í einu á báðum áttum. Enda þótt niðurstöð-
ur ástungugreiningar sýndu eðlilega litninga, sýndi
rannsóknin að óvissuástandið varpaði oft skugga á
þann tíma sem eftir var af meðgöngunni. Tveir þriðju
kvennanna upplifðu viðvarandi kvíða, oft í formi
óskilgreinds óöryggis um að „eitthvað“ gæti þrátt
fyrir allt endað illa í þunguninni. Samsvarandi „eftir-
kvíði“ var til staðar hjá 13% hollenskra kvenna sem
fengu fölsk jákvæð svör við skimun með blóðprufum
(38). „Frávik" í fóstri leiðir til þess að þungun fær á
sig áhættustimpil. Þegar „frávikið" er sýnilegt með
berum augum hefur það hugsanlega meiri sálræn
áhrif en tölulegt „frávik" blóðrannsókna (39,40).
Álagið sem fylgir vitneskju um auknar líkur á litn-
ingagalla í kjölfar ómskoðunar snemma í meðgöngu
er hugsanlega annars eðlis en það álag sem skapast
þegar konan er lengra gengin með og er farin að
finna „nýtt líf“ (fósturhreyfingar finnast sjaldan fyrr
en í 16.-18. viku). Engu að síður er líklegt að það álag
sem fylgir áhættugreiningu og hugsanlegri fóstureyð-
ingu snemma í meðgöngunni litist af tvíræðum og
mótsagnakenndum skilaboðum frá náttúru, menn-
ingu og læknisfræði. Afleiðingarnar geta orðið efa-
semdir um rétta ákvörðunartöku, skömm og sektar-
kennd (17,37,41).
Angist móðurinnar, baðvatn fóstursins: Á síðustu

Læknablaðið 2001/87/Fylgirit 42 59