Læknablaðið : fylgirit - 01.12.2002, Blaðsíða 90

I ÁGRIP VEGGSPJALDA / XI. VÍSINDARÁÐSTEFNA HÍ
liggja að þessum líffærum eftir 18-23 daga. Mýsnar voru rannsakað-
ar á sama hátt eftir þrjá, sex og 10 daga.
Niðurstöður: Fljótlega eftir smilun lók að bera á gangtruflunum
hjá ungunum. Egg og fullorðnar Trichobilharzia blóðögður fundust
slímhimnu nefhols í níu unganna (75%) en aldrei í öðrum líffærum.
Vaxandi ormar (schistosomulae) fundust í mænu allra músanna og í
þeirri sem rannsökuð var þremur dögum eftir smitun fannst sníkju-
dýrið í lungum.
Alyktanir: Smittilraunirnar sýndu að sundlirfan sem orsakað hefur
sundmannakláða á íslandi telst lil svonefndra nasablóðagða. Útlit
fullorðinna orma og eggja bendir til þess að hér sé á ferðinni áður
óþekkt Trichobilharzia tegund. Náttúrulegur lokahýsill hennar er
væntanlega einhver andfugl. Þar sem schistosomulur geta stundum
þroskast í spendýrum (mús), með tilheyrandi taugaskemmdum, er
hugsanlegt að sama geti gerst í mönnum. Því hefur börnum verið
meinað að vaða í tjörn Fjölskyldugarðsins.
V 106 Rannsóknir á lífsferli sníkjuögðu af ættinni
Notocotylidea (Digenea) - Yenchingensis I hjúplirfur úr
stranddoppum (Hydrobia ventrosa) ná fullorðinsþroska í
andfuglum
Karl Skírnisson1. Kirill Galaktionov2
'Tilraunastöð HÍ í meinafræði að Keldum, 2dýrafræðideild rússnesku
vísindaakademíunnar í Pétursborg
karlsk@hi.is
Inngangur: Fuglalíf á íslandi einkennist af tiltölulega fáum tegund-
um varpfugla sem oftast mynda stóra stofna. Undanfarin ár hafa höf-
undar beint sjónum að sníkjudýrasýkingum í fjöru- og sjávarfugl-
um, einkum ögðusýkingum. Lirfur agða (Digenea) hefja þroskafer-
il sinn í millihýsli, sem langoftast er einhver snigill og þar fer kynlaus
æxlun fram. Hentugt hefur reynst að rannsaka ögðufánu tiltekinna
svæða með því að kanna hvaða lirfur finnast í sniglum á viðkomandi
landsvæðum. Við slíkar athuganir finnast iðulega lirfur með óþekkta
flokkunarfræðilega stöðu. Hér er greint frá tilraun sem nýverið var
gerð á Keldum þar sem tókst að láta ögðulirfu sem ekki var vitað
hvernig leit út á fullorðinsstigi, verða fullþroska í lokahýsli (fugli).
Efniviður og aðferðir: Um 40 sundlirfur af gerðinni Cercaria Noto-
cotylidae sp. 13, type Yenchingensis (Deblock S, Parassitologia 22:
1-105,1980), undirgerð I (Galaktionov K, Skírnisson K, óbirtar nið-
urstöður) úr stranddoppum (Hydrobia ventrosa) frá Melabökkum
voru látnar mynda hjúplirfur (metacercaria) á grasblöðum sem önd
(Anas platyrhynchos f. dom.) var síðan fóðruð á. Leit var gerð að
fullorðnum ormum í meltingarvegi andarinnar eftir 15 daga.
Niðurstöður: í botnlöngum andarinnar fundust átta fullorðnar, kyn-
þroska ögður af ættinni Notocotylidea. Fimmtungur hjúplirfanna
náði því að þroskast í fullorðnar ögður. Tegundagreiningu er enn
ólokið þannig að ekki er þekkt hvort hér er á ferðinni tegund sem
þegar hefur verið lýst eða ókunn tegund. Bæði lirfu- og fullorð-
insstigum tegundarinnar verður lýst bráðlega.
Ályktanir: Tekist hefur að ráða lífsferil umræddrar tegundar. Er
það í fyrsta sinn sem lífsferill fuglasníkjudýrs er rannsakaður á Is-
landi í smittilraun. Aðstæður hér á landi til athugana á lífsferlum
fuglaagða eru einkar ákjósanlegar vegna þess að hér lifa mun færri
tegundir milli- og lokahýsla en til dæmis í nágrannalöndunum.
V 107 Raðgreining á ITS 1 svæði notuð til að para saman
lirfustig og fullorðinsstig sníkjuögðu með óþekktan
lífsferil
Karl SkírnissonL Berglind Guðmundsdóttir1, Valgerður Andrésdóttir1,
Kirill Galaktionov2
!Tilraunastöð HÍ í meinafræði að Keldum, 2dýrafræðideild rússnesku vísindaaka-
demíunnar í Pétursborg, Rússlandi
karisk@hi.is
Inngangur: Ögður (Digenea) eru algeng sníkjudýr í villtum fuglum.
Þær hafa allar flókinn lífsferil. Lirfuþroskinn hefst yfirleitt í snigli,
íyrsta millihýsli lífsferilsins. Iðulega eru millihýslarnir fleiri því margar
ögðutegundir auka líkumar á því að lokahýslar (til dæmis fuglar) smit-
isl með því að taka sér bólfestu í eða á algengum fæðutegundum. Tvær
tegundir ögðulirfa af ættinni Renicolidae hafa þegar fundist í lífríki
fslands; Cercaria parvicaudata (Stunkard & Shaw, 1931) í fjörudopp-
um (Littorina spp.) og Renicola thaidus (Stunkard, 1964) í nákuðungi
(Nucella lapillus) (Skímisson K, Galaktionov K. Sarsia 2002; 87:144-
51. Galaktionov K, Skímisson K. Systematic Parasitology 2000; 47:87-
101). Aðrir millihýslar og lokahýslar þessara tegunda hafa verið
óþekktir. Fullorðnar Renicola ögður (útlitslega gjörólíkar iirfunum)
hafa á hinn bóginn fundist á íslandi í nýrum æðarfugls (Somateria
mollissima) og í nýrum silfurmáfs (Larus argentatus). Ögðutegundin í
æðarfugli er R. somateriae Belopolskaya 1952 en í silfurmáfi Renicola
sp. Hér er gerð grein fyrir tilraun til að para lirfur og fullorðinsstig
tegundanna saman með raðgreiningum á erfðaefni þeirra.
Efniviður og aöferðir: DNA var einangrað úr ferskum Renicola
lirfum og ormum sem safnað var úr nákuðungum, klettadoppum,
æðarfugli og silfurmáf við suðvesturströnd landsins sumarið 2002.
ITS 1 röð lífveranna (700 basapör) var mögnuð upp með PCR að-
ferð og raðgreind á Keldum í ABI Prism 310 Genetic Analyzer.
Niðurstöður: Sömu basaraðir fundust í R. thaidus lirfum úr nákuð-
ungum og í nýrnaögðu æðarfugls, R. somateriae. Ekki tókst að rað-
greina ITS 1 svæði C. parvicaudata og Renicola sp.
Ályktanir: Niðurstöðurnar benda til þess að lirfustigið R. thaidus
og agðan R. somateriae sé sama tegund. Kemur sú niðurstaða ekki
á óvart því nýlegar fæðuvalsathuganir hafa sýnt að æðarfuglar éta
iðulega nákuðung hér við land.
V 108 Sníkjudýr í og á innfluttum hundum og köttum árin
1989-2000
Matthías Eydal. Sigurður H. Richter, Karl Skírnisson
Tilraunastöö Háskóla íslands í meinafræði að Keldum
meydal@hi.is
Inngangur: Árið 1989 hófst innflutningur hunda og katta um Ein-
angrunarstöð gæludýra í Hrísey, eftir bann eða miklar takmarkanir
á innllutningi í áratugi.
El'niviður og aðferðir: Á árabilinu 1989-2000 voru fluttir inn 608
hundar, frá að minnsta kosti 27 löndum og 236 kettir, frá að minnsta
kosti 18 löndum og þeir hafðir í sóttkví í Hrísey í 6-12 vikur. Dýrin
eru bandormahreinsuð í upprunalandi og meðhöndluð með orma-
lyfjum tvisvar til þrisvar sinnum í sóttkví, með frumdýralyfi gegn
Giardia sp. ef það greinist og að minnsta kosti einu sinni með skor-
dýralyfi gegn ytri sníkjudýrum. Saursýni eru tekin í byrjun og lok
90 LÆKNABLAÐIÐ / FYLGIRIT 47 2002/88