Læknablaðið : fylgirit - 01.12.2002, Side 97

ÁGRIP VEGGSPJALDA / XI. VÍSINDARÁÐSTEFNA HÍ I
V 126 Kynhegðun ungs fólks. Að byrja fyrr eða seinna að
hafa kynmök
Sóley S. Bender
Hjúkrunarfræðideild HÍ, læknadeild HÍ
ssb@hi.is
Inngungur: Þungun unglingsstúlkna er algengari á Islandi en á öðrum
Norðurlöndum. Margt getur skýrt þungunartíðni meðal unglings-
stúlkna. Tilgangur rannsóknarinnar var að kanna aldur við íyrstu kyn-
mök og hvaða þættir gætu skýrt hvenær ungt fólk byrjar að hafa kyn-
mök.
Efniviður og aðferðir: Sendur var spurningalisti til 2500 ungmenna
á aldrinum 17-20 ára sem valin voru eftir lagskiptri slembiúrtaksað-
ferð úr þjóðskrá, 20% piltar og 80% stúlkur. Kyngreind voru svör
þeirra sem voru kynferðislega virkir, það er 224 strákar og 1181
stúlka. Greindur var meðalaldur við fyrstu kynmök og munur á
kynjum gagnvart því að byrja snemma (<15ára) eða seinna (>16
ára) að stunda kynmök. Gagnagreining byggðist á krosstöflum, kí-
kvaðratsútreikningum og fjölbreytuaðhvarfsgreiningu (logistic re-
gression).
Niðurstöður: Svarhlutfall var 70%. Alls höfðu 83,4% haft kynmök
einu sinni eða oftar. Meðalaldur þeirra sem voru byrjaðir að hafa
kynmök var 15,4 ár. Ekki var marktækur munur milli kynja. Fleiri
stelpur byrjuðu snemma að hafa kynmök en strákar. Bæði strákar
og stelpur byrjuðu seinna að hafa kynmök ef þau höfðu sterk við-
horf til ótímabærrar þungunar en fyrr ef margir vinir voru byrjaðir
að hafa kynmök. Búseta hjá einu foreldri og að vera ekki í skóla
virðist auka líkur á því að byrja fyrr að hefja kynmök.
Ályktanir: Ungt fólk hérlendis byrjar fyrr að hafa kynmök en víða
í nágrannalöndum okkar. Þeir sem hafa ákveðin viðhorf til ótíma-
bærrar þungunar og búa við aðhaldsmeira umhverfi virðast byrja
seinna að hafa kynmök. Snemm kynlífsreynsla felur það í sér að
einstaklingurinn er ungur að árum og óþroskaðri. Hjá yngri ung-
lingum er getnaðarvarnanotkun oft ómarkmissari en hjá þeim sem
eldri eru og því auknar líkur á þungun. Mikilvægt er að kynfræðsla
sé markviss bæði innan veggja heimila og skóla.
V 127 Notkun getnaðarvarna meðal ungs fólks. Er munur
á kynjum?
Sóley S. Bender
Hjúkrunarfræðideild HÍ. læknadeild HÍ
Netfang ssb@hi.is
Inngangur: Lítið er vitað hérlendis um notkun ungmenna á getnað-
arvörnum. Tilgangur rannsóknarinnar var að skoða út frá kynjum
hver væri notkun getnaðarvarna við fyrstu kynmök og viðhorf
þeirra til notkunar getnaðarvarna.
Efniviður og aðferðir: Landskönnun var send til 2500 ungmenna á
aldrinum 17-20 ára sem valin voru eftir lagskiptri slembiúrtaksað-
ferð úr þjóðskrá, 20% piltar og 80% stúlkur. Gagnagreining byggðist
á svörum þeirra sem voru kynferðislega virkir, það er 224 strákar og
1181 stúlka. Gagnagreining byggðist á krosstöflum með kí-kvaðr-
atsútreikningum og fylgniútreikningum.
Niðurstöður: Svörun var 70%. Meðalaldur við fyrstu kynmök var
15,4 ár. Þau hófu notkun getnaðarvarna að meðaltali 15,8 ára og
byrjuðu að leita til læknis vegna getnaðarvarna að meðaltali 16,2
ára. Ekki reyndist marktækur munur milli kynja. Alls notuðu 60%
getnaðarvörn við fyrstu kynmök og þar af var pillan og smokkur
notað í 9% og 76% tilvika. Stúlkur sem byrjuðu fyrr að hafa kyn-
mök (<15 ára) notuðu síður pilluna við fyrstu kynmök en ef þær
byrjuðu seinna (>16 ára). Strákar sem byrjuðu fyrr að hafa kynmök
notuðu síður smokkinn heldur en ef þeir byrjuðu seinna. Stúlkur
virðast að ýmsu leyti hafa jákvæðari viðhorf til notkunar getnaðar-
varna en strákar og vísbendingar eru um að foreldrar komi meir að
notkun getnaðarvarna meðal stúlkna en drengja.
Ályktanir: Samkvæmt niðurstöðum tóku 40% ungmenna áhættu
með þungun og kynsjúkdóma með því að verja sig ekki við fyrstu
kynmök. Þeir sem byrja fyrr að hafa kynmök sýna að jafnaði ekki
eins ábyrga notkun getnaðarvarna og þeir sem byrja seinna. Það
líður um ár frá því að ungt fólk byrjar að meðaltali að hafa kynmök
og þar til það leitar til læknis vegna getnaðarvarnar (pillunnar). Það
er mikilvægt að leggja áherslu á heildræna kynfræðslu og jafnframt
greiðan aðgang að kynheilbrigðisþjónustu.
V 128 Samanburður á áhættuþáttum meðhöndlaðra
og ómeðhöndlaðra karla og kvenna með háþrýsting.
Hjartaverndarrannsóknin
Lárus S. Guftmundssoni, Magnús JóhannssonL Guðmundur Þorgeirssoni.2,
Nikulás Sigfússon2, Helgi Sigvaldason2, Jacqueline C. Witteman2
'Lyfjafræðistofnun HÍ, Rannsóknastofa í lyfja- og eiturefnafræði, 2Rannsóknarstöð
Hjartaverndar, 2Dept. of epidemiology and biostatistics, Erasmus University
Medical School, Rotterdam
magjoh@hi.is
Inngangur: Samanburður á meðhöndluðum og ómeðhöndluðum
einstaklingum með háþrýsting hafa stundum leitt í ljós mismun á
horfum, sem stafa af truflandi þáttum vegna ábendinga um meðferð
(confounding by indication).
Efniviöur og aðfcrðir: Körlum (9328) og konum (10.062) af Reykja-
víkursvæðinu sem komu einu sinni eða oftar í Hjartaverndarrann-
sóknina á tímabilinu 1967 til 1996 var fylgt eftir í allt að 30 ár.
Niðurstöður: Við fyrstu komu voru skilgreindir tveir hópar með há-
þrýsting (slagbils >160 og/eða hlébilsþrýsting >95 mmHg): 1) þeir
sem voru á háþrýstingsmeðferð og 2) þeir sem ekki voru á meðferð.
Fyrstu fjögur til sex árin höfðu karlar án meðferðar marktækt minni
líkur á hjartadrepi, dauða vegna hjarta- og æðasjúkdóma eða dauða
af hvaða orsök sem er. Enginn munur var á dánarlíkum milli hóp-
anna næstu 24 ár eftirfylgnitímabilsins. í samsvarandi hópum kvenna
fannst að þær sem voru með háþrýsting án meðferðar höfðu mark-
tækt minni líkur á dauða vegna hjarta- og æðasjúkdóma á 10- til 30
ára tímabili eftirfylgnitímabilsins. Enginn munur fannst fyrstu 10
árin og ekki heldur á áhættu á hjartadrepi eða dauða af hvaða orsök
sem er. Rannsókn á undirhópum, sem komu tvisvar til skoðunar
með fimm ára millibili, sýndi að þeir karlar sem höfðu háþrýsting og
vissa áhættuþætti (meðal annars ST-breytingar og prótín og sykur í
þvagi) við fyrri komu voru líklegri til að vera komnir á háþrýstings-
meðferð við seinni komu, en hinir sem ekki höfðu þessa áhættuþætti.
Ályktanir: Karlar með háþrýsting og á háþrýstingsmeðferð höfðu
verri horfur í byrjun en þeir sem ekki voru á meðferð. Skýringin á
þessu er að öllum líkindum fleiri og alvarlegri áhættuþættir hjá þeim
sem voru meðhöndlaðir, það er vitneskja um áhættuþætti hefur haft
áhrif á ákvörðun um meðferð.
LÆKNABLAÐIÐ / FYLGIRIT 47 2002/88 97