Tímarit Máls og menningar - 01.10.1942, Síða 48

150
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
berja höfðinu við steininn. En ég fæ, sem sagt, ekki séð,
að rök liggi til þess, að unnt sé að berjast fyrir samyrkju-
búskap með ráðstjórnarsniði fyrr en samtímis því, sem
liið sósíalistiska hagkerfi verður innleitt á íslandi.
Sömuleiðis, þótt af annarri ástæðu sé, hygg ég að mönn-
um, og þó einkum samvinnumönnum í þess orðs fyllsta
skilningi, beri að gjalda varhuga við stofnun búreksturs
á samvinnugrundvelli, samvinnubyggða, eins og suma
„róttækari“ Framsóknarmenn hefur stundum dreymt um
á prenti. í venjulegu „frjálslyndu“ auðvaldsþjóðfélagi er
vitaskuld ekkert því til fyrirstöðu, að búskapur sé rekinn
með samvinnufyrirkomulagi, fremur en t. d. skip eða verk -
smiðja. En í reyndinni verður lítill munur á slíkum rekstri
og hlutafélagi. Gangi reksturinn að óskum, eru samvinnu-
mennirnir innan skamms orðnir félagseigendur gildra
sjóða, með óhjákvæmilega tilhneigingu til að setjast í helg-
an stein og klippa arðmiða; samvinnuútgerðin Grím-
ur í Borgarnesi er sigilt dæmi um þetta, en þar vökn-
uðu samvinnumennirnir einn góðan veðurdag við það, að
samvinnufélag þeirra var orðið kapítalistiskt gróðafélag,
meira að segja samkvæmt liæstaréttardómi! En gangi
reksturinn í ólestri og félagið safnar skuldum og verður
gjaldþrota, er bent á fordæmið af afturhaldsmönnum sem
dauðadóm vfir allri samvinnu.
Aftur á móti ber nauðsyn til, að fjármagni ríkis og
banka sé beint til stórra landbúnaðarfyrirtækja, ríkisbúa,
bæjarbúa, héraðsbúa eða félagsbúa, sem rekin eru með
hagfræðilegu skipulagi, nútímastóriðjutækni og á vísinda-
legum jarðvrkjugrundvelli og peningsræktar.
Alþingi verður að skipa nefnd fróðra, liagsýnna manna,
og að sama skapi viðsýnna, til rannsóknar á því, hvernig
landbúnaður verður haganlegast og nytsamlegast rekirin
fyrir þjóðarheildina, og gera hið fyrsta ráðstafanir til
endurskipunar þessa atvinnuvegar á nýjum grundvelli.