Tímarit Máls og menningar - 01.12.1946, Side 46

284
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
ur kvenna og karla. Óhugsandi er, að sósíalískt ríki ástundi nýlendu-
kúgun eins og auðvaldsríki nútímans, því að þjóð, sem undirokar
aðrar þjóðir, getur ekki sjálf verið frjáls, eins og Karl Marx komst
að orði.
I sósíalísku þjóðfélagi verða auðvitað í gildi öll þau lýðréttindi,
sem lýst er yfir í þjóðfélagi borgaralýðræðisins, hugsunarfrelsi, trú-
frelsi, málfrelsi, ritfrelsi, mannfundafrelsi, samtakafrelsi og svo
framvegis. En þar sem slík réttindi eru að ýmsu leyti lítið annað en
formsatriði í borgaraþjóðfélaginu, svo sem áður er grein fyrir gerð,
eru þau í sósíalísku þjóðfélagi fullkominn raunveruleiki. Raunveru-
legt málfrelsi, ritfrelsi og svo framvegis er því aðeins í gildi, að
þjóðfélagsþegnunum öllum, en ekki aðeins fámennri yfirstétt, sé
veittur ótakmarkaður réttur til að koma hugsunum sínum og skoð-
unum á framfæri við alþjóð. Til þess að slíkur réttur megi verða
raunverulegur, en ekki formsatriði eitt, er nauðsynlegt, að sam-
tökurn almennings séu tryggð fyllstu efnahagsskilyrði til að neyta
hans. Og hver mundi þess um kominn að svipta samtök almennings
þeim skilyrðum í stéttlausu þjóðfélagi, þár sem almenningur sjálfur
er hið æðsta vald í raun og sannleika, en ekki aðeins í orði kveðnu ?
Hér gerir það gæfumuninn, að þar sem stéttamisréttið er úr sögunni,
er þegnunum tryggt það vettvangsjafnrétti, sem er frumskilyrði
raunverulegs stjórnmálalýðræðis, en skortir svo gersamlega í þjóð-
félagi borgaralýðræðisins.
Nauðsynlegt er að athuga í þessu sambandi þá kenningu, að sós-
íalismi og lýðræði séu í rauninni tveir hlutir ólíkir, — sósíalismi
án lýðræðis geti vel átt sér stað og eins geti verið í gildi raunveru-
legt lýðræði án sósíalisma. Slík staðhæfing hvílir vitanlega á þeim
herfilega hugtakaruglingi, sem áður hefur verið gerður að umtals-
efni, að raunverulegt lýðræði og borgaralýðræði sé eitt og hið sama.
Það er rétt, að sósíalismi og borgaralýðræði eru tveir hlutir ólíkir.
En sé lýðræðishugtakið skilgreint svo, að um sé að ræða raunveru-
legt lýðræði, það er lýðræði, er ekki sé að mestu einskorðað við
pólitíska sviðið og þó í aðalatriðum lítið annað en formsatriði
jafnvel á því sviði, — sé það látið fela í sér jöfnum höndum efna-
hagslegt, pólitískt, félagslegt og menningarlegt jafnræði þjóðfélags-
þegnanna, þá er sannleikurinn vitanlega sá, að sósíalismi og lýð-