Tímarit Máls og menningar - 01.06.1950, Page 158

148
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
sem um sinn virtust með öllu visnað-
ar, virðast ætla að fá vaxtarmagn á ný.
Lífið kallar, sveitin, móðirin, bræðurn-
ir, kotið, uppruninn. Römm er sú taug.
Sagan er þrátt fyrir ýmis ólíkindi
sönn, enda sýnilega skrifuð af innri
þörf og reynslu. Það má kannske
segja, að höfundurinn gefi lesendum
ekki djúpa innsýn í þjóðlífið, en sál-
arh'fslýsing aðalpersónunnar, Brjáns,
er þeim mun betur gerð. Hann fær að
lifa lífi sínu, án þess að höfundur
hefti för hans. Málið er fremur gott,
lipurt og látlaust. Stíllinn er hraður
og fellur vel að efninu. Prófarkalest-
ur mætti vera betri.
Helgi J. Halldórsson
Sigurður Helgason:
Eyrarvatns Anna.
Skáldsaga. Fyrri hluti. —
Utgefandi: 1 safoldarprent-
smiðja h.f., Rvik 1949.
Islendingar hafa fram að núlifandi
kynslóð nær eingöngu verið bænda-
þjóð. Þess vegna er eðlilegt, að skáldin
sæki yrkisefni sín í sveitina. En ein-
hvem veginn finnst mér, að höfundur
þessarar bókar leiti langt yfir skammt
að yrkisefni. Þetta er einyrkjasaga,
heiðarbýlissaga. Aðalsögupersónumar,
Brandur og Anna, flytja úr hús-
mennsku á stórbýlinu í sveitinni í heið-
ardalinn til að reisa bú á eyðibýli, þar
sem Hallvarður föðurbróðir Brands
hafði áður búið sem einyrki, en misst
konuna án þess að eignast erfingja.
Sagnir em um það, að í dalnum hafi
áður verið 11 bæir og blómleg byggð
frá landnámstíð að svarta dauða. Sög-
unni lýkur með því, að Brandur verður
úti í eldsókn, en Anna hyggst búa
áfram á Eyrarvatni. Þetta er því raun-
verulega aðeins inngangur að sögunni
um Eyrarvatns Onnu og ekki hægt að
segja um, hver framvindan verður.
Það er vandasamt að erja þá jörð,
sem Jón Trausti og Halldór Kiljan
Laxness hafa áður plægt, Trausti með
frásagnargleði og 1 jóslifandi og sámm
minningum bernskuáranna, en Kiljan
með sinni víðu yfirsýn og hárbeittu
gagnrýni á galla þjóðfélagsins samfara
sterkum og leiftrandi persónulýsingum,
enda verður þessi saga öll harla svip-
lítil, ef hún er borin saman við Heiðar-
býlissögur Trausta og Sjálfstætt fólk
Kiljans, og þó sver hún sig greinilega
í ætt við þær sögur, sérstaklega Heiðar-
býlissögur Trausta.
Sagan er ekki árfærð, þ. e. a. s. í
henni er ekkert ártal, en ýmsir hlutir
gefa þó aldur hennar til kynna. Hún
gerist áður en nokkur röskun verður á
hinum forna sveitabúskap. Á bak-
grunni glvttir í gapastokk og galdra-
brennur. Af þessu verður að draga þá
ályktun, að sagan gerist, áður en höf-
undur hennar fæðist. Hér er því ekki
um það að ræða, að höfundur styðjist
við minningar sjálfs sín, enda virðist
sagan fremur skrifuð af lærdómi og
ásetningi en innri þörf. Höfundur
þræðir hefðbundin efnisatriði: stórbýli
og kot, sauðamenn, útróðrarmenn,
rökkursvefn, lestur á vöku og bannfært
hrossakjötsát. Ömmusagan verður
fremur lærdómur en lifandi saga.
Sagan er fremur þurr atburðafrá-
sögn en listræn skáldsaga. Hún streym-
ir fram hægt og fast án verulegra
straumkasta og er að því leyti raun-
sönn lýsing á hinu fastmótaða og fá-
breytilega sveitalífi síns tíma. Og