Tímarit Máls og menningar - 01.10.1961, Page 22

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
fengizt við sagnfræðirannsóknir um
langan aldur. Orðið historia hefur
aldrei festst í málinu sem heiti á sagn-
fræði, þótt það komi fyrir þegar á 13.
öld í þýðingum, samanber Hamborg-
ar historía, heldur hefur það hlotið
aðra merkingu oftast fremur niðr-
andi, t. d. lygahistoría, alls konar
historíur, þetta er nú meiri historían.
Gætum við talað um söguskoðun á
þessum grundvelli, virðast Islending-
hafa lagt megináherzlu á frásagnar-
listina, en síður á mikilvægi atburð-
anna eins og Rómverjar eða vísinda-
lega rannsókn á því sem gerðist eins
og Grikkir. Frásagnarlist stóð hér
með miklum blóma á þjóðveldistím-
anum og lengur, eins og kunnugt er
og íslendingasögur og aðrar bók-
menntir 12. og 13. aldar bera með
sér; en þær sanna okkur einnig, að
sannfræðin er sagnamönnum ekki að-
alatriðið, rannsóknin á því, sem gerð-
ist, skiptir þá ekki höfuðmáli, heldur
sem bezt frásögn af því, sem gerðist
eða hefði getað gerzt. Að vísu eru til
vísindalega þenkjandi sagnfræðingar
á íslandi á 12. og 13. öld, og meðal
þeirra ber Ara fróða og Snorra
Sturluson lang hæst, en Snorri er auð-
vitað barn síns tíma, og heimildagagn-
rýni hans er oftast rökfræðileg, en
ekki vísindaleg á okkar tíma mæli-
kvarða.
Upphaf sagniræðinnar
Sagnfræðin í nútímamerkingu
orðsins er talin hefjast fyrir um 2400
árum suður í Grikklandi, er Hero-
dotos ritaði athuganir sínar á atburð-
um, sem höfðu gerzt aðallega í svo-
nefndum Persastríðum. En löngu fyr-
ir þann tíma höfðu menn í heiðri alls
konar sagnir um guðina og forfeður
sína, og þær varðveittust í munnlegri
geymd frá kynslóð til kynslóðar.
Löngu áður en menn lærðu að lesa og
skrifa, skemmta þeir sér við sagna-
fróðleik eins og okkur er kunnugt um
forfeður voru á fyrstu öldum Islands-
byggðar. Ari Þorgilsson hinn fróði,
sem uppi var um 1100, er talinn faðir
íslenzkrar sagnaritunar, en hann og
söguritarar 12. og 13. aldar hér á
landi ausa í rit sín af brunni munn-
legra frásagna alþýðu manna. Þannig
hefur þetta verið frá ómunatíð, að
menn geyma í minni margs konar
sagnir um liðna atburði bæði sann-
sögulega og ímyndaða; til hinna
sannsögulegu frásagna liggja rætur
sagnfræðinnar, en hinir ímynduðu
atburðir liggj a utan þess vallar, sem
hún haslar sér, og falla aðallega í hlut
goðafræði og þjóðsagna. Ef við lít-
um á elztu bókmenntir íslenzkar, sjá-
um við, að þær greinast mjög ákveð-
ið eftir efni í nokkra flokka, sæmi-
lga afmarkaða. Elzta ritið er íslend-
ingabók Ara fróða. Það er fáorð frá-
sögn um helztu landnámsmenn, setn-
ingu alþingis og þingaskipan, land-
nám á Grænlandi, kristnitöku og bisk-
upana ísleif og Gissur. Ritið er hist-
\
260