Tímarit Máls og menningar - 01.10.1961, Síða 75

NÝIR ÁVEXTIR OG ALDIN RÓT
andi, upptugga á orðum og föstum orðatil-
tækjum, sem hugsunarlaus vananotkun hef-
ur gert að dauðum limum á líkama tung-
unnar.“ Þrjár blaðsíður dómsins eru helg-
aðar upptalningu þess háttar synda ásamt
hristingi uppskafningar og lágkúru.
Næst kemur dómarinn að ruglandinni og
einkennir hana á þennan veg: „Ruglandin
lýsir sér í margskonar veikleika eða blindu
í hugsun, svosem ósönnum staðhæfingum,
gölluðum skilgreiningum, bágbomum rök-
semdaleiðslum, kjánalegum skoðunum,
röngum frásögnum, o. s. frv., o. s. frv.“ í til-
efni af dæmdu bókinni eru skrifaðar 12
blaðsíður um þetta félega fyrirbæri.
II
Nú er eðlilegt, að lesandinn spyrji: Hví
er verið að skrifa þennan fádæma langa rit-
dóm um bók, sem er þakin göllum af öllum
gerðum stíllýta í hundraðatali, hví ekki að
afgreiða hana með þeim fáu látlausu orð-
um, ef nauðsyn ber til að minnast hennar,
að svona bók væri íslenzkum lesendum ekki
bjóðandi? Dómarinn spyr sjálfur þeirrar
spurningar, hví hann skrifi svona langt mál
um bókina, og hann svarar sjálfum sér á
þessa leið: „Homstrendingabók (en sú er
dæmda bókin) er óvenjulegt verk í bók-
menntum vorum. Hún er rituð af meira
andans fjöri og hærri íþrótt í frásögn, stíl
og máli en við eigum hér að venjast, þrátt
fyrir hina mörgu og miklu galla hennar.
Hún er vitandi tilraun til að skrifa lifandi
verk á svipaða vísu og góðir höfundar rita
þau útií löndunum, þar sem orka C-fjör-
efnanna er meiri en í upprennandi lýðveldi
á íslandi. Að þessu leyti ber Homstrend-
ingabók af öðrum héraðslýsingum, er oss
hafa birzt, og reyndar fleiri greinum bók-
mennta hér á landi. Af þeirri ástæðu fannst
mér bókin vel þess verð, að hennar væri
minnzt þannveg á prenti, að lesendur yrðu
einhverju nær.“ Af bókinni fær dómarinn
þetta álit á höfundi: „Höfundur Horn-
strendingabókar er maður gáfaður, almennt
talað. Hann hugsar lipurlega, hefur ágæta
frásagnarhæfileika og stílgáfu langt fram-
yfir það, sem almennt gerist." En aðal-
ástæðuna fyrir dóminum segir dómarinn
þessa: „Mér fannst Hornstrendingabók að
sumu leyti hentugur texti til að leggja útaf
og koma á framfæri því, sem mér hefur
lengi leikið hugur á að segja um þær þrjár
meginmeinsemdir í rithætti vorum, sem hér
hafa hlotið nafnið uppskafning, lágkúra og
ruglandi. Þetta greinarkorn er því ekki
hugsað sem einstæður ritdómur um verk
Þorleifs Bjarnasonar. Það á engu síður að
þéna sem lítill vasaspegill, er fleiri höfund-
ar, bæði ég og aðrir, ættu að geta séð í sín
eigin sjúkleikamerki."
Þá höfum við frá fyrstu hendi fræðzt um
tilgang þessarar miklu ritsmíðar. Þetta er
ekki ritdómur um eina bók, þetta er dómur
um bókmenntir þjóðar, sem á tilveru sína
bókmenntum sínum að þakka. Gallar
dæmdrar bókar eru gallar allra bókmennta
þjóðarinnar, þegar klassisku fornbókmennt-
unum sleppir, og eru þær þó ekki með öllu
undanskildar. Þetta er ekki lengur ritdóm-
ur, heldur kennslubók um það, hvað forð-
ast skuli, vilji maður gera góða ritsmíð. Á
vegi kennarans verður efnilegur rithöfund-
ur. Hann vill kenna honum og breiðir úr
veilunum fyrir framan hann. En það er ekki
verið að kenna þessum eina manni, það er
verið að kenna heilli þjóð. Því heitir rit-
smíðin: „Einum kennt — öðrum bent“, og
það er skýrt fram tekið, að kennarinn er
ekki síður að kenna sjálfum sér en öðrum.
Mælikvarða dómsins gerir hann ekki eitt
eða annað öndvegisrit, heldur hugsjón,
óháða öllu öðru en þeim meginreglum, sem
hlíta verður, ef rithöfundur vill gera skyldu
sína. Og meginkrafan til allra höfunda er
sett fram í einni setningu, sem hljóðar svo:
„Höfundar verða ... að leggja stund á að
313