Tímarit Máls og menningar - 01.11.1964, Page 89

Brúin á Drinu
ér er ura að ræða skáldsögu aí því
sjaldgæfa tagi, að hvað eftir annað
hættir lesandanum til að taka hana bókstaf-
lega, eins og fræðirit, trúa hverju orði.1
Vel má líka vera að rangt sé að tala hér
um skáldsögu (höfundurinn sjálfur kallar
verkið annál), því að bæði er, að umhverfi,
söguþráður í meginatriðum og jafnvel smá-
atriðum ýmsum, auk persóna, er tekið úr
raunveruleikanum: þessi saga gerðist, brú-
in yfir Drinu var staðreynd, þetta allt var.
Ymsar af sögupersónum og atburðum munu
eiga sér sagnfræðilegar fyrirmyndir, ef
ekki beinlínis skjalfestar, þá a. m. k. af
heimi þjóðsögunnar og munnmælanna, sem
enginn sagnfræðingur skyldi með öllu for-
smá, skáld þvísíður.
Sagan gerist á nálega fjórum öldum, svo
að ekki skeikar nema tveim árum, eða allt
frá þeirri stund að sú hugmynd fæðist í
kolli tíu vetra snáða hernumins að brúa
þetta fljót — hvað hann síðar lét fram-
kvæma eftir að hann var orðinn tyrkneskur
vezír — og til þess er hið forna mannvirki
var í loft sprengt á árdögum heimsstyrjald-
arinnar fyrri 1914. Ilöfundur rekur tildrög
hrúarsmíðinnar, síðan áfram sögu brúar-
innar gegnum aldirnar; en sú saga er þó
öðru fremur saga fólksins sem lifði í grennd
við hana, ferðaðist um hana, átti örlög sín
henni tengd góð eða illu, því að fólkið og
hrúin urðu eitt. Og hún var ekki aðeins
tengiliður þeirra sem lifðu beggja vegna
fljóts, heldur jafnframt milli fjarlægra hlnta
stórvelda; það var hennar örlagaríka hlut-
skipti unz yfir lauk.
Það fer ekki hjá því, að slík frásögn
verði safn smásagna þar sem nýjar persón-
ur taka við af þeim fyrri, nýjar kynslóðir,
1 Ivo Andric: Brúin á Drinu. Séra Sveinn
Víkingur þýddi. Bókaútgáfan Fróði 1963.
Umsagnir um bœkur
nýir siðir, ný örlög — eða tilviljanir, ef
menn vilja heldur kalla það svo. En ýmsar
persónanna tengja þó suma þessa þætti, og
alla tengir þá brúin; reyndar líka óum-
breytanlegt landið umhverfis; og himinn-
inn. Þessar persónur geta sumar hverjar
orðið öðrum minnisstæðari, en þær eru til-
tölulega fáar af öllum hópnum. Það er eins
og tíminn í þessari bók dæmi mannfólkið
sjálft fyrirfram dautt. Hið eina sem blífur
er náttúran, landið undir suðrænum himn-
inum, og svo þessi forna listilega smíð,
brúin, „fögur, voldug og eilíf, hátt hafin
yfir breytileika tímanna" — og þó fer einn-
ig hún. f þessu trúi ég sjálfur skáldskapur
verksins sé fólginn, skáldskapur, sem leyn-
ir svo á sér við fyrstu kynni að maður finn-
ur vart fyrir honum. Það er eins og „sagn-
fræði“ hafi yfirhönd, en þegar glögglegar
er að gáð var hún aðeins ytra borð. Við
getum kannski nefnt það blekkingu, en það
skiptir varla máli. Það sem fyrir höfundin-
um vakir kemst allt til skila, hann fær okk-
ur til að skynja liðinn tíma og ókunnan
stað; það er nóg.
En ýmsir einstakir þættir sögunnar verða
óneitanlega áleitnir að lestri loknum. Ég
get ekki stillt mig um að nefna sem dæmi
frásögu eina framarlega i bók af lífláti
sakamanns. Sá sem verið hefur handgeng-
inn ritverkum átjándualdarhöfundarins de
Sades, lætur sér ekki allt fyrir brjósti
hrenna við lýsingar hroðalegustu pyndinga
eða aflífunaraðferða. Þó fór svo fyrir mér,
er ég las hér um aftöku Radisavs bónda frá
Unisjte, að ég minntist þess ekki að hafa
lesið óhugnanlegri lýsingu né heyrt getið
um ómannúðlegri drápsaðferð. f meðförum
höfundarins er sú stutta frásaga slík, að
sjálf krossfestingin orkar sem hjóm.
Ekki mundi heiglum hent að þýða bók
sem þessa, og grunur minn er sá, að ýmis
persónuleg stíleinkenni höfundar hafi ekki
komið til skila í íslenzku þýðingunni. Séra

295