Tímarit Máls og menningar - 01.04.1970, Blaðsíða 28

Tímarit Máls og menningar
þó víst að upphafi úr Austurlöndum. Hún gekk fyrst út og inn um bók-
mentir rómverja, síðan sem leið liggur inní latínudót miðalda. Vínberja-
land, Insula uvarum, beitir hið merkilega land í Navigatio sancti Brandani.
Vínlandssagnirnar íslensku eru sannanlega stældar eftir För Brendans einsog
Fridtjof Nansen hefur bent á í riti sínu Nord i taakeheimen, Kria 1911. Ferð
Brendans er að efni til frá 9du öld, en skrifuð á lltu, og var alþekt á íslandi
og þýdd hér snemma; finnanleg í íslenskum Heilagramannasögum, Unger,
Christiania 1877. Nansen hefur nafngreinda fræðimenn fyrir því að Vín-
landsnafnið sé í fyrstu komið frá írum og hafi sögn um það borist munnlega
til Danmerkur, en þaðan voru þá beinar ferðir til Dýflinnar; síðan hafi
danir sagt Adami úr Brimum. Gabriel Turville-Petre varð fyrstur til að benda
mér á teingslin við Brendan í Oxford í sumar. Rétt á eftir rakst ég á tvo rit-
dóma eftir Stefán Einarsson (onn Vínlandsbækur) í tímaritinu Sögu ár 1967,
og fjallar hann þar um þessa hugmynd sem hefur orðið ein af eilífðarvélum
heimsbókmentanna.
ísidor úr Sevillu er maður nefndur, og hefur þegar komið einusinni fyrir
hér í greininni, vesturgotneskur biskup á Spáni á meróvingatíð, fæddur um
560. Hann var polyhistor, alfræðimaður, og samdi gnótt bóka eftir kosmó-
gónisku lögmáli kristindómsins, kallaður á latinu Isidorus Hispalensis og
skrifaður með ypsilon í Þorláks sögu helga: Ysidorus. Hann var einn af
lærimeisturum Miðaldaevrópu og höfðu aðrir meistarar síðbornari vit sitt
úr honum um marga bluti, þarámeðal Beda prestur 'heilagur og Adam úr
Brimum. Ysidorus hefur líklega einnig verið sá sem mótaði æðri mentun
íslendínga um aldaraðir meira en nokkur meistari annar; enda víða í fom-
um bókum íslenskum til hans vitnað og enn til gamlir íslenskir handrits-
bútar af verkum hans. Þegar hugleitt er áhrifavald þessa kirkjulega al-
fræðíngs á vestræna miðaldamentun, er óhugsandi annað en Ysidorus hafi
verið lesinn í Haukadal og Odda; líklega einnig í Bæ í Borgarfirði fyrir
AD 1030. Nansen tilfærir í sínum „vínlandspúnktum“ lýsíngu hans á Insulae
fortunatae. Mér hefur ekki tekist að ná bókum þessa lærimeistara forníslend-
ínga útúr Landsbókasafni.
Evrópa trúði á land ósáinna akra og sjálfgróins víns allar götur framanúr
fomöld; hafði semsé skírt það Vínberjaland laungu áður en Vínland hið
góða fanst. Landið er meðal annars að finna í 7unda þætti Ódysseifskviðu,
Feakaland; þar í víðlendum garði „þverr aldrei ávöxtur ... né bregst ár
í gegn, hvorki vetur né sumar; því útrænan, sem þar andar ávalt, klekur
einum ávexti út meðan annar verður fullþroska ... í enda garðsins voru
18