Tímarit Máls og menningar - 01.04.1970, Síða 74

Timarit Máls og menningar
hefur einhver sagt allar sögur einhvem tíma áður, ef tíl vill svolítíð öðruvísi
— í lengra máli eða styttrá. Eða má vera, að hann látist einungis segja sögu,
þótt hann í raun segi hana enga? Svipað kom fyrir Þóri, langafa Þorleifs.
Einhverju sinni gisti hann mann, er Ásgrímur hét (og nú rakti Þorleifur
ætt Ásgríms). Eigi lét þó Ásgrímur bera Þóri beina, svo sem húsráðanda
sæmdi, heldur hélt hann -uppi tölu um matföng alls konar. Lauk svo, að Þórir
drap Ásgrím. Fer eigi þeim slíkt hið sama, er segja sögur mn sögur? spurði
Þorleifur forvitinn.En er hann heyrði, að bókmenntafræðingar segðu ekki sög-
ur, heldur greindu eiginlega frekar frá því, hvort þær væru vel sagðar eða
illa o. s. frv., varð hann glaður við; honum virtist hann nú loks skilja, hvað
bókmenntafræðingur væri. Slíkir menn voru líka uppi á hans dögum. Voru
það afglapar, sem frá engu kunnu sjálfir að segja, en er aðrir sögðu frá ein-
hverju, þá þusuðu þeir stöðugt: „Vel frá sagt, mjög vel!“ En svo vom líka
illgjarnir afglapar, að sögn Þorleifs, sem tautuðu sífellt er þeir hlýddu á
sögu: „Illa frá sagt, afar illa.“
Það var augljóslega eina leiðin til að gefa Þorleifi einhverja hugmynd
um bókmenntasögu og bókmenntafræðinga, að segja honum frá niðurstöðum
einhverra ákveðinna rannsókna á þessu sviði. Á borðinu í herberginu, þar
sem samtalið fór fram, lá einmitt nýútkomin bók, sem fjallaði um eina af
íslendingasögunum. í sögu þessari er meðal annars skýrt frá því, að sögu-
hetjan reið oft á Alþing (eins og allir íslendingar á þeim tíma), og eitt sinn,
er hann reið þangað, rigndi (eins og oft á íslandi). Af frábærri þekkingu
og skarpskyggni sýnir höfundur umræddrar bókar fram á það, að rnaður
nokkur, sem ekkert er um vitað annað en það, að hann reið oft á þing, og
einu sinni rigndi, er hann var á leið á Alþing, hefði getað gert sjálfan sig
að aðalsöguhetju í viðkomandi sögu, þ. e. a. s., gæti verið höfundur hennar.
Endanleg sönnun þess, að maður þessi væri raunverulega höfundur sögunnar,
reyndist vera, að nafn mannsins og söguhetjunnar hyrja á sama staf. Með
þessu á höfundur að gefa í skyn, að hann sé að lýsa sjálfum sér í persónu
aðalsöguhetjunnar.
Er Þorleifur heyrði, um hvaða sögu var að ræða, brá honum mjög. Það
var augljóst, að hann var bæði gjörkunnugur sögunni sjálfri og því, hvernig
hún varð til. Þegar hann heyrði, hvað skrifað var um söguna á vorum tímum,
varð hann enn dapurri en áður, augu hans fylltust aftur tárum og h«nn
áfelldist þá harðlega, er ónáðað höfðu hann í gröfinni. Og þetta er sann-
leikur kallaður! Hversu óprúttinn lygari hlaut sá að vera, sem gaf út fyrir
sannindi þvælu þá, sem um ræddi í þessari „lygasögu um sögu“ (en svo
64