Tímarit Máls og menningar - 01.04.1970, Blaðsíða 86

Tímarit Máls og menningar
Af spjalli Halldórs um „niautpemngseldi“
gætu ókunnugir haldið að hann hafi rekizt
á miykjuhaug einhversstaðar þama í af-
hellunum. Og enn í dag klifar þessi lífs-
reyndi spflkíngur á hæpnu gildi tölunnar
átján sem úrskurðaratriði. Að vísu er taian
átján algeinigt þjóðsagnaminni. En hún er
þráttfyrir það ekikd fráleitari tala en hver
önnur, ef á annað borð þarf að nefna tölu.
Til að mynda höfum við Halldór háðir í
einn tíma orðið átján vetra og urðum þá
stundum mauðugir viljugir að setja á okk-
ur „brenmimark þjóðsögunnar" og nefna
áratöluraa átján þegar við vorum spurðir,
vorum með öðrum orðum þjóðsagnaminni
í heilt ár, þó hart væri undir að búa. Að
heimgja sig með þessum hætti í tölustafi
býður uppá orðheingilshátt og útúrsnún-
ínga, svo sem hið kunna dæmi Halldórs Lax-
ness sjálfs um tvo landnámsmenn, Ingólf og
Hjörleif, sem hann dæmdi úr leik með tii-
styrk Péturs og Páls, Hengist og Horsa,
Rómúlusar og Remusar, og ju'ku menn þá
við í skopi þeim Silla og Valda og Natam
og Olsen. Með sama hætti myndu þrír ævin-
lega falla ógildir vegna heilagrar þrenn-
íngar, Baikkabræðra eða Ásu Signýjar og
Helgu; sjö vegna sjöstjömunnar, sjö sof-
enda eða sjö bræðra blóðs; tólf vegna tólf
postula, tólf berserkja eða klukkunnar á
heimilinu, svo ég veit eldki hvernig þetta
fer. Það er leitt að sjá skýrleiksmenn
henda svona hálmstrá á lofti einsog allt
standi eða falli með því. Annars hygg ég
vafasamt hjá Halldóri að telja Sturlu Þórð-
arson setja á Hellismenn „brennimarik þjóð-
sögunnaT1* með því að telja þá átján; ég
hef leingi haft grun um að „átján þjófar,
átján útilegumenn“ víðsvegar í ævintýrum
á seinni tímium eigi rót sína að rekja til
hugmynda um Hellismenn, hvað sem íbúar
hellisins kunna raunverulega að hafa verið
margir. Þessu vil ég vísa til ftóðra manna.
Til stuðnings skoðun Halldórs um
landbúnaðinn í Surtshelli er í grein hans
allt í einu upp kominn sá fróðleikur að
Surtshellir hafi verið „í miðri bygð“; ég
hef aldrei he)Tt getið um „byggð" inn um
allt Hallmundarhraun, Amarvatnsheiði,
Tvídægru eða Ejríksjöikul, sem þó yrði að
vera samkvæmt slíkri staðhæfíngu. í sömu
grein er Hlugi svarti allt í einu orðinn að
dóttursyni „skáldsögupersónunnar Gunn-
laugs ormstúngu"; með skáldsögupensón-
unni Gunnlaugi ormstúngu hlýtur að vera
átt við Gunnlaug þann sem frægt skáld-
verk er af, son sjálfs Illuga svarla; afi Hl-
uga Gunn'Iaugur gæti aldrei kallast sögu-
persóna af neinu tagi, sízt „skáldsöguper-
sóna“, þar eð hann er aðeins nafnið eitt í
ættartölu. Vonandi em þetta pennaglöp en
ekki veikburða tilraun til að færa Hluga
svarta til í tímanum, lángt fram á 11. eða
12. öld, sem leingst frá Surtshellishnút-
unni, en sam'kvæmt Landnámu var Hlugi
svarti að drápi þeirra sem af henni átu.
Smiðkelssynir tveir, sem Landnáma kallar
foríngja Hellismanna, eru í huga Halldórs
Laxness orðnir, ekki Pétur og Páll, heldur
„óskilgreind landnámuregla“; hvað er
það? Hvað væri þá 6turlúngaregla, þegar
Sturla nefrair fólk á nafn í bók sinni þar?
Eg sé einfaldlega útúr þessu tvö nöfn,
nöfn á mönnum, eins og við nefnum oft
frá degi til dags. Orðsveiflur af þessum toga
em lítt fræðimannlegar og enn síður skáld-
legar, og til þess eins nýtar að láta einfalda
hluti sýnast flókna. Og smágreinamar í
Sturlubók eru ekki „þokufróðlei'kur“ eins-
og Halldór Laxness kveður að orði; þetta
eru fáorðar setníngar, sneyddar fleipri.
Margmælgi og mótsagnir þar sem tæpt er
á hæpnum hlutum, eiga fremur skylt við
þoku, ef útí það væri farið.
Og því er ekki að neita: öllu Ijósari og
röklegri framsetníngar hefði ég vænzt sem
fylgibréfs hinnar fróðlegu ndðurstöðu
geislamælínganna í Kaupmannahöfn.
76