Tímarit Máls og menningar - 01.12.1976, Blaðsíða 88

Tímarit Máls og menningar
ætlað að taka mið af eða höfða til er að sjálfsögðu mjög erfitt að gagnrýna
þær beint, í tillögunum er hvergi að finna skýra eða afdráttarlausa afstöðu
sem hægt væri að taka til athugunar eins og hún er fram sett. Það virðist
því eina ráðið að draga saman það sem virðist vera meginþættir tillagn-
anna og eiga þá á hættu hvorttveggja í senn að draga saman röng atriði og
að ætla tillögusmiðunum hugmyndir, sem þeir hafna, eða sem þeim höfðu
aldrei til hugar komið. Með fullri vitund um þessa áhættu, skulu nú dregnir
fram fjórir meginþættir tillagnanna:
1) Hið opinbera eitt skal hafa á hendi alla fræðslu á framhaldsskóla-
stigi.
2) Oll raunveruleg völd á skipan náms á þessu skólastigi skulu vera í
hendi menntamálaráðuneytisins, þó það geti framselt stjórnunarvald með
nákvæmum reglugerðum.
3) Þessari fræðslu skal lykta með aðgöngurétti að háskóla eða einskonar
leyfisveitingu til einhvers starfs.
4) Allt nám á þessu skólastigi skal sundurgreint og niðurbútað í jafn
stórar einingar, sem síðan skal raðað saman í skýrt mótaðar námsbrautir.
Það er að vísu ljóst að jafnvel í svo grófum drögum að meiri háttar
löggjöf sem hér eru til umræðu hljóta að felast miklu fleiri hugmyndir
en hér hafa verið taldar. Þó virðast þessi atriði nægja til að skorða nær allt
sem hér skiptir máli á þann hátt sem nefndin leggur til að gert verði. Þessar
fjórar staðhæfingar eru eins konar frumhæfingar nefndarálitsins alls. Af
þessum sökum hefði verið gott að þessar staðhæfingar hefðu verið lagðar
fram til umræðu og ákvörðunar áður en lagt var í nákvæma útfærslu
þeirra í tæknilegustu smáatriðum. Bezt væri að vísu að með frumhæfing-
unum fylgdu nokkur drög að nánari útfærslu þeim til skýringar, en það
breytir ekki því að það eru fyrst og fremst frumhæfingarnar sem taka
verður tillit og afstöðu til. Þær eru þess eðlis að til þeirra verður endanlega
að taka pólitíska afstöðu þótt setja megi fram ýmis skynsamleg rök með
þeim og móti, reyndar einkum á móti, og skal nú drepið á nokkur þeirra.
Gegn 1) má færa samskonar rök og venjulega eru færð fyrir akademisku
frelsi eða gegn hvers kyns einokun. Samræming er alltaf á kostnað fjöl-
breytni. Einokun kann að gera kleift að afstýra minni háttar mistökum.
Styrkri einokunarstjórn verða aðeins á mikil og afar kostnaðarsöm mistök.
En auk þessara annmarka einokunar, sem lúta beint að hagkvæmni hennar,
eru aðrir sem lúta að högum þeirra sem við einokunina búa, og þar tengjast
1) og 2). Samræmd einokun getur þá og því aðeins verið styrk og hag-
390