Tímarit Máls og menningar - 01.12.1976, Page 95

Haukaklif
skipta arfi, þá höfðu þeir mæling á gullinu, er þeir skiptu, at hverr skyldi
taka munnfylli sína ok allir jafnmargar... En þat höfum vér orðtak nú
með oss at kalla gullit munntal þessa jötna, en vér felum í rúnum eða í
skáldskap svá, at vér köllum þat mál eða orð eða tal þessa jötna.“
Þegar kona er kennd til handar, er þess að minnast, að hönd heitir einnig
mund, svo að handar Hlín merkir um leið mundar Hlín; en mundar er
líka eignarfall af karlkynsorðinu mundur, sem merkir fé; og þegar kona er
nefnd gyðju heiti og kennd til fjár, er kvenkenning rétt mynduð.
Að líkindum hefur því verið of lítill gaumur gefinn, hve mikið af hin-
um eiginlegu kenningum fornskáldanna var til komið fyrir „orðaleiki“ af
þessu tagi. Og hvers er fremur að vænta um þá íþrótt, sem öðrum fremur
var leikur að orðum? Hvernig stendur til dæmis á hermanns-kenningum
eins og sverðs álmur eða vopna hlynur? Skyldu ekki allar slíkar kenningar
eiga rót sína að rekja til þess, að sá sem „reynir vopnin“, þ. e. setur vopnin
„í raun“, skal nefndur vopna reynir. Það getur varla talizt kenning. En
þegar orðaleikur spretmr upp af því, að reynir er einnig heiti á viðartegund,
svo að orðið vi'ður er sett í þess stað og síðan önnur viðarheiti, þá fyrst
verður um eiginlega kenningu að ræða.
Og hvernig stendur á kvenkenningum eins og gulls fold eða auðs brekka
(storð, grund o. s. frv)? Ætli þær séu ekki allar af því sprottnar, að kona
var nefnd gyðjuheiti og kennd til skarts eða gulls? En ein af ásynjum var
Jörð (móðir Þórs), og þótti þá mega við hafa þann orðaleik að setja í
staðinn fold, storð, brekka og hvaðeina sem talizt gat merkja jörð.
Konur báru fram drykkjarföng í mannfagnaði, og því var kona kölluð
selja öls (drykkjar, veigar o. s. frv.), sem ekki gat heitið kenning; það merkti
einungis: sú sem selur fram drykkinn. En selja var einnig viðarheiti (salix;
sbr. selju gandr hjá Agli), og því var sett í þess stað eik, björk, lind, eða
hvaða kvenkennt viðarheiti sem var, í hinum eiginlegu kvenkenningum
af þeirri tegund. Svo mætti lengur telja.
En hvað sem sagt verður um uppruna kenninga almennt, má ætla, að
hin „ranga“ kvenkenning handar Hlín sé fyrir orðaleik komin í stað hinn-
ar „réttu“ kenningar mundar Hlín, sem merkir, eins og vera ber, gulls
Hlín. Er þá einungis ofljóst kveðið og „viilan“ þar með úr sögunni.
397