Tímarit Máls og menningar - 01.09.1978, Page 80

Timarit Máls og menningar
Alltaf helvítis steypa og aldrei friður. (sagði Nonni) Láttu engan lifandi
mann heyra til þín, ávítaði konan. Þetta gæti borizt út um bæina og þú alls
staðar útilokaður frá vinnu. Nú er lika að hugsa um framtíðina. (130)
(Innskot mitt.)
Móðirin sýnir drengnum algert skilningsleysi með því að fela verðlauna-
bókina hans, sem hún telur einungis koma illu orði á hann, og reynir að
fá smið, sem er við vinnu á heimilinu, til að taka drenginn í steypuflokk
— með því að klofa yfir hinn fyrrnefnda og sýna honum upp undir sig.
En tilræðið misheppnast, því bókvit og „gáturugl" drengsins fara í taug-
arnar á smiðnum. Drengurinn er „ómenni“ í hans augum.
En þó ekki hafi tekist að koma drengnum í vinnu í þetta skiptið, er þó
Ijóst af kúgunaraðferðum þeim sem foreldrarnir beita hann, að þau hætta
ekki við svo búið. Allt útlit er fyrir að Nonni verði að lúta í lægra haldi
fyrir ofríki foreldranna.
Þrátt fyrir þetta svarta útlit finnst mér röklegt að kalla söguna af Nonna
vísi að andófi, því bersýnilegt er að hann hefur gert sér grein fyrir (í gegn-
um bækur) að heimurinn er annað og meira en sú „kringlótta vömb“ sem
foreldrar hans lifa í. Um Ilionskviðu segir hann: „Hún er um sterka karla
og bardaga (...) en það segir ekkert um bókina sjálfa.“ (127) Og hann
sér í gegnum sýndarmennsku fullorðna fólksins sem þykist oft hafa lesið
Ilionskviðu. Hann veit líka að til eru fleiri merkir höfundar en Laxness.
4. NIÐURSTAÐA
Höfuðandstæðurnar í lífi persóna bókarinnar eru fátækt annars vegar,
en velmegun og gróði hins vegar. Séð frá sjónarhóli þeirra leiða heiðarleg
Iaunavinna og menntun til fátæktar, þ. e. eru lítils metnar á vogarskálum
peningagræðginnar. Einstaklingsframtakið, einkum undir verndarvæng
Kanans og allt það pot og brask sem því fylgja, leiða hins vegar til vel-
megunar og gróða.
En eins og túlkun mín hefur vonandi leitt í ljós, þá horfa þessi mál
öðru vísi við höfundi bókarinnar. Svo ég vitni til einkunnarorðanna hér að
framan, þá álítur hann að höfundar skrifi ekki af drápsfýsn, heldur að
önnur félagsleg og andleg öfl beri þá áfram, „samrunnin frumstæðri og
aldrei skilgreinanlegri þörf einstaklingsins til að endurbæta og skapa“. —
Fyrir utan að vera skemmtilegar aflestrar, finnast mér bækur Guðbergs
298