Tímarit Máls og menningar - 01.10.1979, Blaðsíða 110

Tímarit Máls og menningar
vera alþýðuskáldinu heldur framandi.
Krafturinn, sem „veitir líf og von“,
opinberast honum sem hijómur eða rödd
í náttúrunni eða sem fegurð ungrar
konu, en þá renna stundum náttúra og
kona meira eða minna saman í eitt. Það
má kannski nefna þetta „innri kraft
sköpunarinnar", en ekkert bendir til
þess, að sá kraftur sé talinn vera frá
sögulegri persónu Krists.
Ur ræðu Olafs Kárasonar á fundi
verkamanna í Sviðinsvík er vitnað í
þessi orð: „Mitt land er allsnægtaland,
það er sá heimur sem náttúran hefur
gefið mönnum... I mínum heimi er
hægt að uppfylla allar óskir, og þess-
vegna eru allar óskir í eðli sínu góðar.
... Og við heyrum Rödd sem lýsir ekki
neinum sársauka og gerir ekki neinar
kröfur“ (Hús skáldsins, 1939, bls. 49—
50). Þessi ræða lýsir hreinni veraldlegri
og mannlegri hugsjón. Allsnægtaland
Olafs Kárasonar er af þessum heimi.
Þegar haldið er fram að hugsjón nor-
rænnar trúar, hinn sterki maður (and-
stæða hins veika alþýðuskálds), sé „fjarri
lífsskoðun Laxness“ (133) og vísað er
í því sambandi til ádeilunnar á hetju-
skapinn í Gerplu (1952), þá er það
vissulega of einhliða. I ýmsum ritum, til
að mynda í Alþýðubókinni (1929) og
síðar meir meðal annars í „Minnisgrein-
um um fornsögur' (fyrst í Tímariti
Mom 1945), hefur Laxness vegsamað
hetjuskapinn og hugrekkið að standast
sár og dauða sem orkulind þjóðar sinn-
ar. Einu sinni enn verður þá vart við
tvíræðni sem hann beitir. Ekki má
heldur gera alltof lítið úr tengslum al-
þýðuskáldsins við hina norrænu hetju-
hugsjón, eins og Laxness hefur skilið
hana. Það er sérstaklega tekið fram í
sögunni, að þegar Olafur Kárason skrif-
ar, þá lýsir hann persónum sínum í hin-
um kalda og hlutlæga stxl fornsagnanna,
án þess að kveða nokkurn tíma upp sið-
ferðilega dóma, ekki einu sinni yfir hin-
um verstu verkum.
Um dulrænu náttúrunnar í Hcims-
Ijósi, um táknmyndir eins og jökulinn
og sólina, hefur Gunnar margar góðar
athugasemdir. Merking jökulsins sem
tvíræðs tákns er augljós og hefur verið
lýst átakanlega bæði í Heimsljósi og
Kristnihaldi undir Jökli (1968). Hann
er opinberun máttar fjarri mannlífinu
og því f jandsamlegur, en einnig opinber-
un yfirskilvitlegrar fegurðar. En þegar
okkur er sagt að einnig sólin sé „tvíræð
táknmynd", „ekki aðeins tákn ljóssins,
heldur líka tákn óskapnaðarins (Cbaos),
þar sem dauði og fæðing eru eins" (208),
þá get ég ekki fylgt höfundinum. Hann
gefur okkur heldur engin dæmi um
þessa neikvæðu hlið sólarinnar. Eg efast
um að hægt sé að finna slík dæmi í verk-
um Laxness.
Gunnar er víðlesinn maður og gerir
ýmsan samanburð á Heimsljósi og öðr-
um verkum heimsbókmenntanna. Þannig
fjallar einn kafli um skáldsögu Dosto-
jevskijs Fávitann og annar um Don Qui-
jote. Athugasemdir hans eru yfirleitt at-
hyglisverðar og sannfærandi. En stund-
um gerir vart við sig tilhneiging til að
„kristna" um of sögupersónur. Það virð-
ist þannig of langt gengið þegar haldið
er fram, að bæði Don Quijote og Mysh-
kin fursti séu „persónur skoðaðar í ljósi
(postfigurative Gestalten) Jesaja 53:
menn kvaiarinnar (Schmerzensmánner)"
(223). Svipuð túlkun á Don Quijote
hefur að vísu verið algeng síðan á dög-
um rómantíkurinnar og má vel vera í
samræmi við skoðun Dostojevskijs á hin-
um sorglega riddara. En þekktir nú-
tíma bókmenntafræðingar, t. d. Erich
Auerbach, líta svo á að Don Quijote sé
356