Tímarit Máls og menningar - 01.10.1979, Blaðsíða 128

Tímarit Aíáls og menningar
Hagfneðingurinn Mattick.
I formála fyrir grein Matticks segja þýðendurnir að rit Matticks, „Marx og Keynes.
Takmörk hins blandaða hagkerfis" hafi „skipað honum sess meðal helstu marxísku
hagfræðinga nútímans". Fullyrðingar af þessu tagi eru vísbendingar um fræðilega
einangrun þýðendanna og vanþekkingu á hagfræði almennt og marxískri hagfræði
sérstaklega.
Við skulum taka hér örfá dæmi um hagfræði Matticks. Fyrst skulum við athuga
tilvitnun sem býður upp á óendanlega margar athugasemdir og túlkunarmöguleika.
Eg læt mér nægja að gera athugasemdir við eitt atriði i greininni, en eftirlæt les-
endum að spreyta sig á afgangnum. Mattick segir: Andspænis öreigabyltingunni er
lenínisminn „hluti alþjóðlegrar gagnbyltingar og skal þá ekki gert lítið úr þeim
andstæðum sem greina rússneskan ríkiskapítalisma frá vestrænum einokunarkapítal-
isma, og ekki er heldur með þessu ráðist á hina lenínísku hugmynd um öreiga-
byltinguna sem „díalektíska“ umturnun borgarabyltingarinnar(!). En til þess að
réttlæta hina lenínísku hugmynd væri nauðsynlegt að sanna tilveru sósíalismans x
Rússlandi. Það væri hins vegar aðeins hægt með því að rugla saman veruleika og
hugmyndafræði(I). Einungis ef menn teldu sósíalismann takmarkast við afnám
einkaeingar, væri hægt — og þó ekki með fullum rétti(!) — að kalla rússneska
samfélagið sósíalískt. En þar eð Rússland er ekki frábrugðið dæmigerðum auðvalds-
ríkjum í öllum öðrum félagslegum efnum(!), þá er ekki hægt að halda því fram
að rússneska byltingin hafi nú þegar(!) leitt til sósíalisma".
Af vangaveltum af þessu tagi dregur Mattick þá ályktun að Sovétríkin séu
kapítalísk! Reyndar ríkiskapítalísk.
Nú er það svo að einkaeignin er ákveðið lögfræðilegt atriði, ákveðin staðfesting
á félagslegum afstæðum. Það skipulag efnahagslífsins sem leiðir af þessum félags-
legu afstæðum felur í sér að markmið framleiðslunnar er einkagróðinn og skipulag
dreifingarinnar er markaðurinn. I augum marxista eru þessi atriði afgerandi félags-
leg atriði. Það er út frá þessum forsendum sem marxistar leiða út þau hreyfilögmál
sem kapítalisminn lýtur. I þessum afgerandi atriðum aðgreinir skipulagið í Sovét-
ríkjunum sig frá kapítalisma.
Þótt við teljum að sósíalismi sé óhugsandi án pólitísks lýðræðis, þá væri það
kreddufesta af versta tagi og algjörlega órökrétt út frá sjónarhóli sögulegrar efnis-
hyggju, að segja að þetta atriði gerði það að verkum að Sovétríkin væru kapítalísk.
I bók sinni „Marx og Keynes“ viðurkennir Mattick að margt greini efnahags-
skipulagið í Sovétríkjunum frá kapítalisma. Aftur á móti reynir hann á skoplegan
hátt að líkja þessum efnahagskerfum saman með því að nefna sambærilega hluti
(sambærilega bókhaldslega) sama nafninu. Flann er sér þó meðvitaður um að ein-
hver mismunur er fyrir hendi og setur þess vegna gæsalappir utan um orðin þegar
hann á við Sovétríkin. Hann segir t. d.: „Ríkiskapítalismi er efnahagskerfi sem
framleiðir „gildisauka“, en það er ekki kerfi sem er „stjórnað" af samkeppni á
mörkuðum og kreppum. Samkeppni á mörkuðum er ekki nauðsynleg til að umfram-
framleiðslan raungerist sem gróði(!). Hin sérstöku efnislegu einkenni umfram-
374