Tímarit Máls og menningar - 01.11.1980, Blaðsíða 115

,,Hverju reiddust goðiti?“
jafnvel útfyrirendimörk allra eilíföa í tímans heimi. Rök eru sótt til afla, sem eru
almáttug, svo til tortímingar, viðþolslausra þjáninga eða sælu án takmarka. Við
kristnitöku á Islandi eru hin almennu viðbrögð þau að tengja boðunina og
eldgos á Reykjanesi geðshræringum vætta utan takmarka mannlegrar skynj-
unar. I píslarsögu Jesú hristir guð jörðina með þeim hamagangi, að fortjald
musterisins rifnar að endilöngu eins og kóngulóarvefur, jafnhliða slökknar á
ljósum himintungla og jörðin reikar um í niðamyrkri.
Islenski goðinn fer allt öðru vísi að við að tengja samtíma stóratburði saman
á rökrænan hátt. Hann leitar ekki langt yfir skammt. Hann rennir augum yfir
nánasta umhverfið til að leita hliðstæðna við undur dagsins í dag. Honum er
það ljóst, að þótt ekki sé það daglegur viðburður, að bullandi eldstraumar
brjótist upp á yfirborð jarðar úr iðrum hennar, þá hefur það fyrr gerst en í dag.
Hann heyrir rödd samferðamanna, að hér sé um að ræða reiði guða, sem þoli
ekki hvatningaorð gegn valdi þeirra og niðrandi orð um þeirra hátignir. Vissu-
lega þarf það athugunar við eins og hvað annað. Vissulega gat gauðrifin
jarðskorpa, eldar úr iðrum hennar og hvolf himins og straumar bráðins bergs af
háfjöllum ofan niður á grónar láglendisgrundir verið líklegt, hvert í sínu lagi og
þó enn fremur allt í senn, til að vera vottur mikillar reiði einhverra fimþulvætta.
En allt þarf athugunar við. Fyrir augum sér hafði goðinn storknað hraun, sem á
einni tíð hafði með sama hætti þeyst upp úr sprungum á yfirborði jarðar. Hann
sá sprungnar hamraþiljurnar hverjar af annarri, þar sem leikið höfðu lausum hala
einhverjir þeir kraftar, sem voru langt fyrir utan og ofan allt það, sem hugur
hans hafði getað gert sér grein fyrir. Aðgangurinn, þegar það gerðist, gat bent til
enn heiftúðugri reiði en hraunlækurinn, sem stefndi á Hjalla í Olfusi, bar vitni
um. Hver mundu þau ósköp hafa verið, sem gátu reitt máttarstólpa alheimsins
til svo brjálæðislegrar reiði sem umhverfi Þingvallar gaf til kynna? Þá var engu
guðlastandi mannfólki um að kenna. „Engi leit þá móður moldu móðu steins er
undir býr“, sagði annar íslendingur nærri hálfri áttundu öld síðar. Hverjum
gátu goðin reiðst á þeirri tíð? Ekkert svar. En róleg íhugun leiddi til þeirrar
niðurstöðu, að líklegast væri, að þessi náttúrufyrirbæri ættu ekkert skylt við
geðshræringar þeirra guða, sem skópu jörðina og stjórnuðu alheimi, og myndu
ekki standa í neinu sambandi við móðganir eða velþóknun á þeim mann-
kindum, sem byggðu hvern stað á hverjum tíma.
3
Hliðstæðu þessara viðbragða Snorra hef ég hvergi komið auga á í sögu trúar-
bragða, þar sem þau eru að berjast um völdin. Þó myndi ég ekki hafa talið þetta
TMM 24
369